Görme Engelliler İçin Yardımcı Teknolojiler

Görme Engelliler İçin Yardımcı Tenkolojiler - Cem ASLAN

Okuma/Yazmada Kullanılabilecek Yardımcı Tknolojiler

Görme engelliler, okuma-yazma becerilerini genel olarak Braille alfabesi (kabartma yazı) ile öğrenirler. Bu bağlamda, Braille alfabesi ile okuma-yazma öğrenen görme engelli öğrenciler için geliştirilmiş birçok yardımcı teknolojik cihaza rastlamak mümkündür (Cox ve Dykes, 2001). Gelişen teknoloji sayesinde, okuma-yazma becerilerinin öğretiminde Braille alfabesinin kullanımına ek olarak geliştirilmiş yardımcı teknolojilerde bulunmaktadır (örn., ekran okuma programları). Bu bölümde,görme engellilerin okuma-yazma becerilerinde kullanabilecekleri yardımcı teknolojiler açıklanmıştır

Okuma

Braille Alfabe (Kabartma Yazı)

Kabartma (Braille) Yazı Görüntüsü

Braille Alfabesi (kabartma yazı), görme engellilerin dokunarak gerçekleştirdikleri okuma sistemidir. Görme engelli bireyler okuma işlemini, Braille yazı sistemi ile dokunma duyuları aracılığıyla yapmaktadırlar. Bu sistem, her kolonda üçer nokta olan iki sütun üzerine dizilmiş toplam altı noktadan oluşmaktadır. Noktaların farklı kombinasyonları ile harfler, rakamlar, noktalamaişaretleri ve diğer semboller (örn., rakam işareti) oluşturulmaktadır.

Bilgisayrlar ve Bilgisayar Teknolojiler

Görme engelli bireyler için geliştirilmiş birçok yardımcı teknoloji, bu bireylerin yaşamlarını kolaylaştırmaya odaklanmıştır (Kelly ve Smith, 2011). Bilgisayarlar ve bilgisayar teknolojileri de görme engelliler için önemli rol oynamaktadır. Dünya genelinde, görme engellilerin kullanabilecekleri pek çok yazılım ve donanım geliştirilmiştir. Bilgisayar ve bilgisayar teknolojileri ile görme engelli bireylerin yazılı kaynaklara erişebilmeleri, kitap okuyabilmeleri ve internet kullanabilmeleri mümkün olmaktadır. Aynı zamanda bu teknolojiler iş, eğitim ve günlük yaşam içerisinde başkalarına olan bağımlılığı azaltmaktadır. Bu sayede görme engellilerin üretken ve verimli bir birey olarak hayata katılmaları sağlanmaktadır. Görme engelli bireyler, güncel yazılımların ve programların pek çoğunu kullanabilmektedirler. Bunun için duydukları en özgün ihtiyaç, kullandıkları bilgisayarları ve metinleri seslendiren yazılımlardır (Emiroğlu, 2008). Görme engelliler, ekran okuma programları aracılığıyla bilgisayarları rahatlıkla kullanabilirler. Ayrıca bilgisayarlara ek olarak takılan bazı donanımlar aracılığıyla, ekrandaki yazıları kabartma olarak gösteren (kabartma ekran) bazı teknolojileri de kullanmaktadırlar

Ekran Okuma (Seslendirme) Programları

Ekran okuma programları, görme engelli kullanıcılar için metinleri sese dönüştüren, bir diğer ifadeyle metinleri sesli olarak okuyan yazılımların genel adıdır. Ekran okuma programları bilgisayar, taşınabilir telefon, tablet gibi cihazların ekranlarındaki bilgileri sese dönüştürerek görme engelli kullanıcıların bu cihazlara erişebilirliliğini sağlamaktadır. Günümüzde, pek çok ekran okuma programı bulunmaktadır. Örneğin JAWS, Window-Eyes, NVDA, GVZ Netokur, HAL, Teknoses bunlardan bazılarıdır. Görme engelliler tarafından en çok tercih edilen ve kullanılan programların başında ise JAWS gelmektedir.

Ekran okuma programları sayesinde, bilgisayar ekranında yer alan anlamlı veya anlamsız bütün yazılar, herhangi bir ön çalışma gerektirmeksizin seslendirilmektedir. Bu şekilde, dijital metinler görme engelli kullanıcılara ulaşılabilir hale gelmektedir. Görme engelli bireyler, ekran okuma (seslendirme) programları aracılığıyla bilgisayarları daha etkin bir şekilde kullanabilir ve en kapsamlı erişim olanağı ile işlem yapabilirler. Bu nedenle ekran okuma programları, görme engelli bilgisayar kullanıcıları için işlevsel ve kapsamı en geniş olan yardımcı teknolojiler arasında gösterilebilir (Robitaille, 2010). Ekran okuma programları aracılığıyla bilgisayar, internet ve sistemde yüklü diğer programlar kullanılabilmektedir. Program tek başına kullanılabileceği gibi, diğer yazılımlarla birliktede kullanım imkânı sağlamaktadır.

Mevcut ekran okuma programlarının birbirlerine benzer özellikleri olduğu gibi, birbirlerinden farklı yönleri de bulunmaktadır. Bu nedenle, her programın içerisinde bütün özellikler yer almayabilir. Ancak genel olarak şu özelliklerden bahsedilebilir: Programların bazıları Türkçe sentezleyiciye sahiptir ve Türkçe olarak kullanılabilmektedir. Programların genelinde, görme engelli kullanıcıların işlemlerini kolaylaştıracak kısa yol tuşları bulunmaktadır. Bu tuşlar, programın özelliğine göre kullanıcılar tarafından yeninden düzenlenebilmektedir. Seslendiren ses türü ve hızı değiştirilebilmektedir. Birçok programda ses sentezleyici mekanik (yapay) bir dil sağlasa da, bazı programlarda daha doğal bir dil sunulmaktadır. Programlara erişim ücretleri değişiklik göstermesine karşın yinede yüksek maliyetlidir. Bilgisayarın açılması ile birçok program çalışmaya başlamakta iken, bazı programlarda ise seslendirme işleminin başlayabilmesi için kullanıcının işlem yapması gerekir.

Ekran okuma programlarına ek olarak bazı seslendirme yazılımları da bulunmaktadır. Editör programlar (örn., konuşan defter) ve sadece metin seslendiren sentezleyici yazılımlar (örn., spiker, eSpeak) buna örnek olarak gösterilebilir (Emiroğlu, 2008). Bu yazılımlar da tıpkı ekran okuma programları gibi metinleri seslendirmektedir. Ancak yazılımların özellikleri gereği, belirli bir alandaki veya o alana kopyalanan metinler üzerinden işlem yapmaktadır. Bu nedenle, bilgisayar kullanımına ilişkin sistemin bütün olanaklarından yararlanma hizmeti sunmamaktadır.

Görme engelli kullanıcıların bilgisayar haricinde, taşınabilir telefon ve tablet kullanabilmeleri için tasarlanan ekran okuyucular da geliştirilmiştir. Farklı işletim sistemlerine uygun olarak çeşitli ekran okuyuculara rastlanılmaktadır. Örneğin TalkBack, Voice Over, Pocket Hal, Mobile Speak, Screen Reader vb. gibi. Geliştirilen bu ekran okuyucular, görme engelli bireylerin taşınabilir telefon ve tablet gibi uygulamaları kullanabilmelerine hizmet etmektedir.

Kabartma Klayveler ve Ekranlar

Görme engelli bireylerin bilgisayarları ve bilgisayar teknolojilerini kullanmalarına olanak sağlayan cihazlardan bir diğeri kabartma ekranlardır. Görünüm olarak ekrandan ziyade, kabartma yazı sayfasına benzemektedir. Kabartma ekranlar, bilgisayar ekranındaki bilgileri görme engelli kullanıcılar için Braille alfabesi ile kabartma yazıya dönüştürmektedir (Eskinazi, 2011). Görme engelli kullanıcılar, elleriyle dokunarak okuduğu Braille ekranlar üzerinden bilgisayarları kullanabilirler O’Dywer ve diğ., 2014). Ayrıca Braille klavye ile bilgisayara veri ve bilgi girişi yapabilmektedirler. Ancak bu cihazlar ekrandaki yazıları kabartmaya dönüştürürken, resimleri veya grafikleri dönüştürmez. Bu ekranlar, ekran okuma programlarına uyumlu bir şekilde çalışabilir ve seslendirilen metinlerin aynı zamanda kabartma olarak sunulması sağlanabilir

Kabartma (Braille) Klavye Görüntüsü

Sesli (Konuşan) Kitaplar

Sesli (konuşan) kitaplar, bir kitabın sesli bir şekilde okunması ve ses kaydının alınması ile oluşturulan kitapların genel adıdır. Sesli kitaplar, görme engelliler tarafından en çok tercih edilen ve sıklıkla kullanılan kaynakların başında gelmektedir. Özellikle Braille okuma bilmeyen görme engellibireyler için sesli kitaplar, bir diğer ifadeyle ses kayıtları önemli avantajlar sağlamaktadır (Altunay Arslantekin, 2012).

Sesli kitaplar genellikle insan sesi kullanılarak kaydedilir (Tebo, 2016). Bu kayıtların çoğunluğu gönüllü bireylerin seslendirmeleri ile gerçekleşmesine karşın, profesyonel anlamda sesli kitap üretimi de yapılmaktadır. Günümüzde özellikle bilgisayar teknolojileri ile ses kayıtları, dijital ve stüdyo (ses kayıt odaları) ortamlarında gerçekleştirilmektedir. Sesli kitaplara özel bilgisayar yazılımları, çeşitli teknolojik cihazlar ve mp3 player gibi araçlar aracılığıyla erişim sağlanabilmektedir. Birçok aracın ses dosyalarını tarama ve araştırma gibi özellikleri bulunmaktadır (Tebo, 2016). Bu sayede görme engelli kullanıcıların ses dosyalarına erişimleri kolaylaşabilmektedir. Ayrıca, dijital ortamlardaki kitapları okuyabilmek amacıyla alternatif format kitap okuyucular bulunmaktadır. Bu araçları kullanan görme engelli bireyler, dijital kitapları sesli bir şekilde dinleyebilmektedir.

Yazılı Metin Okuma Araçları (Makineleri)

Bu araçlar, doğal insan sesi kalitesinde seslendirme sağlar. Türkçe dil desteği olduğu gibi farklı dil seçenekleri de vardır. Okumayı durdurma–devam ettirme veya hızlandırma–yavaşlatma özellikleri bulunmaktadır. Dinlenen metinlerin ses (örn., mp3) ya da metin (örn., pdf) olarak kaydedilmesine imkân tanımaktadır. Ayrıca dokümanların waw, xml, txt gibi farklı formatlarda kaydedilmesi de mümkündür (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2013). Bazı modellerinde hece veya kelime olarak okuma özellikleri vardır. Kabartma ekran gibi bazı yardımcı teknolojilerle uyumlu bir

şekilde kullanılabilme özelliği vardır.

Optik Karakter Tanıma Sistemi

Optik karakter tanıma yazılımı, bilgisayara bağlanan ve görme engellilerin okuma yapabilmesine olanak sağlayan bir teknolojidir. Ekran okuma ya da ses sentezleyici programlar ile eş güdümlü olarak çalışabilmektedir. Okunan veya taranan metinlerin kaydedilmesi ve seslendirilmesi mümkündür.

Yazı (Braille) Tabletleri ve Yazı (Çivi) Klemleri

Yazı (Braille) tabletleri ve yazı (çivi) kalemleri, görme engellilerin kullandığı yazma araçlarından biridir. Yazı tableti ve yazı kalemi görme engelliler için normal kâğıt–kaleme eş değerdir ve görme engelliler tarafından sıklıkla kullanılmaktadır (Tebo, 2016). Yazı tabletleri ve kalemleri,teknolojik olmayan cihazlar olarak ifade edilebilir. Ancak, bu araçlar görme engelli öğrencilerin not almaları, ödev hazırlamaları gibi birçok yazma işlemini yapmalarına olanak sağlar. Ancak uzun zaman gerektiren yazma becerilerinde yazı tabletleri ve kalemleri pratik değildir (Tebo, 2016).

Yazı (Braille) tabletleri, birbiri üstüne tutturulmuş ve arası açılabilen iki adet levhadan oluşmaktadır (Aslan, 2013). Levhalardan biri, içerisinde altı noktalık çukurlar bulunan küçük dikdörtgenlerden oluşmaktadır. Diğer levha ise bu çukurların üstüne gelecek içi boş olan dikdörtgen kutucuklardan oluşmaktadır. Görme engelliler bu tableti kullanarak yazma işlemini gerçekleştirmektedirler. Yazı yazılacak kağıt, bu iki levhanın arasına yerleştirilmektedir (altı noktanın bulunduğu çukurlar altta, boş dikdörtgen kutucuklar üstte). Daha sonra yazı (çivi) kalemi denilen araçlarla yazma işlemi yapılmaktadır.

Yazı (çivi) kalemleri, tablet üzerindeki kağıda kabartma yazı yazmak amacıyla kullanılan, üst bölümünde tutacağı olan ve ağaç, plâstik gibi farklı malzemelerden yapılan ucu sivri yazma araçlarıdır (MEB, 2013). Bu kalemler ile üstteki boş dikdörtgen kutucuklar arasından alttaki altı noktalı çukurlara bastırılarak yazı yazılmaktadır (Loeding, 2011). Yazı tableti ve kalemi ile yapılan yazma işlemi bilinenin tersine, sağdan sola doğru yazılmaktadır.

Braille Daktilolar

Braille daktilolar, görme engellilerin temel olarak yazı yazma olmak üzere birçok beceri alanında kullandıkları yardımcı teknolojilerden biridir. Bu daktilolar Braille yazı sisteminde yer alan altı noktayı kabartma olarak basmaya yarayan yazı aracıdır (Çakmak, 2005). Braille daktilolarda, Braille alfabesindeki bütün noktaları temsil eden tuşlar (altı) bulunmaktadır. Bunların üçü solda, üçü sağdadır. Ortada ise ara (boşluk) tuşu bulunur. Her bir tuş altı noktadan bir tanesini basmaktadır. Ayrıca daktilo üzerinde satır atlama, alt satıra geçme, geri alma ve boşluk bırakma olmak üzere farklı tuşlarda yer almaktadır (MEB, 2013). Görme engelli kullanıcılar bu tuşları kullanarak yazma işlemini gerçekleştirmektedirler. Tuşlara basıldığında kabartılmış noktalar ve harfler oluşmaktadır. Yazma işleminde, yazılacak harfin bütün noktalarına aynı anda basılması ile harfler oluşturulmaktadır. Örneğin “d” harfinin yazılması için 1. 4. ve 5. noktalara aynı anda basılmalıdır.

Braille daktilolar, yazı tableti ve kalemi ile yapılan yazma işlemine göre daha pratik ve hızlı işlem yapma imkânı sunmaktadır (Aslan, 2013). Tablet ve kalemle yazı yazarken daha fazla güç gerekir. Fakat daktilo da yazı işlemi daha rahat ve kolaydır. Ancak Braille daktiloların taşınması, kullanımı ve temini gibi konularda bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. Ayrıca Braille daktilolar, özellikle günümüz şartlarına göre eski bir teknoloji olarak nitelendirilebilir (O’Dywer ve diğ., 2014).

Braille (Kabartma) Yazıcılar

Braille yazıcılar, elektronik ortamda hazırlanan metinlerin Braille olarak kabartma çıktı şeklinde verilmesini sağlar. Word belgesi formatında hazırlanmış olan metinler, yazıcıya gönderilerek Braille çıktı olarak alınabilmektedir. Bu sayede görme engelli bireylerin bilgisayarda hazırladığı metinlere kabartma olarak erişim imkânı sağlanmaktadır.

Braille yazıcı olarak farklı firmaların geliştirdiği çeşitli yazıcılar bulunmaktadır. Ancak modelinin özelliklerine göre; metinlerin kısaltmalı mı veya kısaltmasız mı basılacağı, tek bir yüze mi veya her iki yüze gelecek şekilde arkalı önlü mü olacağı, sayfa yapısı ve girintileri belirlenebilmektedir (MEB, 2013).

Elektronik Braille Nok Defteri (Not Tutucular)

Braille not defterleri (not tutucular), görme engelli bireylerin Braille yazı sistemi ve klâvye kullanarak yazma gibi çeşitli amaçları gerçekleştirmeleri için geliştirilmiş küçük, taşınabilir ve elektronik aksanlı cihazlardır. Bu cihazlarda depolanan bilgilere ses sentezleyici programlar, Braille ekranlar veya her ikisi kullanılarak erişim sağlanabilmektedir. Görünüm olarak Braille daktiloya benzemektedir (O’Dywer ve diğ., 2014). Ancak daktilolara oranla daha hafiftir ve görme engellilere daha kolay kullanım olanağı sunmaktadır.

raille not defterleri, görme engellilerin yazma ile ilgili birçok işlemi yapmalarında kullandıkları bir teknolojidir. Braille girişi olduğu gibi normal klâvye kullanılarak da yazı girişi yapılabilmektedir (Segers, 2014). Ancak yazmaya ek olarak pek çok işlevsel alanı da kapsamaktadır. Görme engelli öğrenciler internette gezinmek, ödevlerini tamamlamak ve ders kitaplarını okumak için bu cihazları kullanabilmektedir (Tebo, 2016). Cihazların özellikleri birbirlerinden farklılık gösterse de; birçok üründe ses çıkışı, Wi-Fi ve Bluetooth bağlantısı, e-posta erişimi, hesap makinesi, takvim ve GPS sistemlerine erişim mevcuttur (Robitaille, 2010).

Fen Bilgisi ve Matematikte Kullanılan Yardımcı Teknolojiler

Abaküs

Taylor Kasa

Taylor kasa, görme engelli öğrencilerin matematik işlemlerinin daha üst aşamalarında karşılaşabilecekleri daha karmaşık ve zor işlemleri yapabilmeleri için kullanılan bir araçtır (Çakmak, 2005). Taylor kasa, üzerinde delikler olan kare bir levha ve bu levha üzerindeki deliklere yerleştirilebilen köşeli taşlardan oluşmaktadır. Bu taşların levha üzerinde deliklere yerleştirilmesi ile kullanılır. Taşların deliklerin üzerine yerleştirildikleri konumlarına göre rakamlar elde edilir ve matematik işlemleri için gerekli olan temel semboller oluşturulur (örn., toplama, çıkarma sembolleri).

Küptaş Kasa ve Kğptaşlar

Küptaş kasa ve küp taşlar, görme engelli öğrencilere matematik işlemlerini öğretirken ilk aşamada kullanılan bir araçtır (Çakmak, 2005). Küptaş kasa, üzerinde kare çukurlar bulunan bir levhadan oluşmaktadır. Küp taşlar ise alt ve üst tarafı kabartma noktalar (rakamlar) olmak üzere küp biçimindeki taşlardan oluşmaktadır. Küp taşların üzerinde Braille rakamlarının sembolleri (noktaları) ve işlem işaretleri yer almaktadır. Küp taşların küp taş kasa üzerindeki kare çukurlara çeşitli konumlarda yerleştirilmesi ile rakamlar yazılmakta ve matematik işlemleri yapılmaktadır.

Geometri Araçları

Görme engelli öğrencilerin geometri ile ilgili çizmesi gereken işlemleri kabartma olarak yapabilmeleri için özel olarak geliştirilmiş bazı araçlar bulunmaktadır.

Braille Cetvel, İletki ve Gönye

Braille cetvel, iletki ve gönye görme engelli öğrencilerin ölçme işlemi yapabilmeleri için kullanılan araçlardır. Bu araçların üzerinde Braille yazı ile kabartma harfler ve sayılar bulunmaktadır. Bu sayede görme engelli öğrencilerin ölçme işlemlerini yapabilmeleri mümkün olmaktadır (Çakmak, 2005). Ayrıca kare, üçgen vb. geometrik şekillerin kabartma olarak çizilmesinde de bu araçlardan yararlanılır.

Braille Pergel ve Rulet

Braille pergel ve rulet, görme engelli öğrencilerin geometrik şekilleri kabartma olarak çizmelerine yardımcı olan araçlardır. Görme engelli öğrenciler, bu araçları kullanarak görebilen akranları gibi pergeli yerleştirir ve şeklini çizer. Daha sonra kâğıdı ters çevirerek kabartılmış şekli kontrol ederler (Çakmak, 2005).

Konuşan (Sesli) Hesap Makinesi

Konuşan hesap makinesi, görme engellilerin hesap yapabilmeleri için geliştirilmiş sesli araçlardan biridir. Görünüm olarak normal hesap makinelerinden farkı yoktur. Sadece yapılan işlemler sesli olarak seslendirilmektedir. Bu sayede, görme engellilerin hesaplama işlemlerini yapabilmeleri ve işlem sonuçlarını sesli olarak öğrenebilmeleri mümkün olmaktadır.

Konuşan (Sesli) Şerit Metre

Konuşan (sesli) şerit metreler, görme engellilerin ölçüm yapabilmeleri amacıyla geliştirilmiş araçlardandır. Konuşan metreler, ölçülen nesne veya materyalin uzunluğunu sesli bir şekilde seslendirir. Konuşan metreler, kalem pil(ler) aracılığıyla çalışmaktadır. Taşınması kolay ve pratiktir. Metrik birim üzerinde beş metre mesafeye kadar ölçüm yapılabilmektedir. Metre üzerinde bulunan tuşa basıldığında mevcut uzunluğu söyleme ve son gerçekleştirilen ölçümleri hafızada tutabilme özelliklerine sahiptir.

Konuşan (Sesli) Renk Tanıma Cihazı

Konuşan (sesli) renk tanıma cihazları, görme engellilere farklı zeminler üzerindeki renklerin hangi renk olduğunu sesli olarak ifade eder. Renklerin tanınması için cihaz mevcut rengin veya zeminin üzerine getirilir. Cam, kâğıt ve plâstik gibi zeminler üzerindeki renkler algılanıp seslendirilebilmektedir. Renk tanıma cihazları, çok sayıda rengi tanıma kapasitesine sahiptir. Ancak ana renkler ile bunların farklı tonları arasındaki renkleri (ara renkler) seslendirmede bazı sınırlılıklara sahiptir (O’Dywer ve diğ., 2014). Cihaz, kalem pil(ler) aracılığıyla çalışmakta, farklı ses ayarı ve kulaklıkla kullanım imkânı bulunmaktadır.

Laboratuar Araçları

Görme engelli öğrencilerin eğitiminde kullanılan ve onların özellikleri dikkate alınarak geliştirilmiş birçok lâboratuar aracı bulunmaktadır (Resim 14). Görme engelliler için tasarlanmış ve onların kullanabilecekleri bazı lâboratuar araçları aşağıda sunulmuştur.

Dinamik Hücre Modeli

Dinamik hücre modeli, mikroskop aracılığıyla incelenen farklı hücre türlerini görme engelli öğrenciler için modellemek amacıyla kullanılan bir araçtır. Sökülüp takılabilen hücre modeli ile görme engelli öğrencilerin hücre yapıları ve türleri ile ilgili amaçları kazanmaları hedeflenir.

DNA Modeli

DNA modeli, görme engelli öğrencilere DNA molekülünün yapısını göstermek amacıyla tasarlanmıştır. Modeldeki kuralları ve kavramları belirtmek için renk ve doku zıtlıklarına yer verilmiştir.

İnteraktif Periyodik Cetvel

İnteraktif Periyodik Cetvel İnteraktif periyodik cetvel, görme engelli öğrencilerin periyodik cetvel ve periyodik cetveldeki elementleri öğrenmelerine yardımcı olmak amacıyla tasarlanmıştır. Görme engelli kullanıcılar, bu çalışma seti ile periyodik cetveldeki elementleri tamamlayarak öğrenmelerini geliştirici etkinlikler yapabilmektedirler.

Uyarlanmış Şırınga, Pipet ve Silindir

Uyarlanmış şırınga, pipet ve silindir, görme engelli öğrencilerin fen bilgisi, fizik ve kimya derslerinde deney, işlem ve gözlem yapma gibi işlemleri yapabilmeleri için geliştirilmiş araçlardır (Supalo, Mallouk, Rankel, Amorosi ve Graybill, 2008). Genel olarak, görme engelli kullanıcılar için bu hazırlanan araçların üzerinde dokunsal ipuçları ve işaretler bulunmaktadır.

Sesli ve Dokunsal Termometreler

Sesli termometre, oda ve vücut sıcaklığını, ölçüm sonucunu sesli olarak söyleyen araçlardan bir diğeridir. Görme engelli kullanıcılar ölçüm sonucunu sesli olarak öğrenmektedirler. Dokunsal termometrelerde ise farklı dokulu dokunsal göstergeler ve iki farklı renge ayarlanabilir cıva sütunu bulunmaktadır. Farklı ölçüm derecelerini karşılaştırabilme olanağı da sunmaktadır.

Dokunsal Anatomi Atlası

Dokunsal anatomi atlası iskelet, kas, sinir, solunum sistemi gibi insan ve hayvan vücudunda yer alan birçok sistemi içeren diyagramlardan oluşmaktadır. Diyagramlar plâstik veya Braille kâğıtlar üzerine basılmıştır. Her diyagramın Braille ile kısa bir açıklaması bulunmakta ve her bölümün üzerinde Braille etiketler yer almaktadır.

Dokunsal Grafikler, Haritalar ve Küreler

Dokunsal grafikler, haritalar ve küreler görme engelli öğrencilere çeşitli figürleri, diyagramları anlamaları ve çeşitli amaçları kazanabilmeleri için geliştirilmiş kabartma araçlardır. Coğrafî bilgiler için ülkelere ait kabartma haritalar ve küreler de bulunmaktadır.

LabQuest

Görme engelli öğrencilerin veri toplama ve analiz etme amacıyla sesli olarak kullandıkları bir lâboratuar aracıdır. Fizik, kimya gibi dersler kullanılabilen araç, çok sayıda sensörü içermektedir.

İğneli Sayfa

İğneli sayfa, görme engelli öğrencilerin matematik öğrenmelerini destekleyecek bir araç olarak tasarlanmıştır. Dokunma duyusunu işin içine katarak ve kullanılan aracı üç boyutlu hale getirerek görme engelli öğrencilerin matematik ve matematik ile ilgili işlemleri yapmaları sağlanabilmektedir (Bülbül, Garip, Cansu ve Demirtaş, 2012). Araç ile ilgili çalışmalar ve geliştirilme süreçleri devam etmektedir.

Yönelim ve Bağımsız Harekette Kullanılabilecek Yardımcı Teknolojiler Görme engelliler için geliştirilmiş yardımcı teknolojiler arasında yönelim ve bağımsız hareket becerilerini destekleyecek teknolojiler bulunmasına karşın, bunların sayısı ve sıklığı konusunda istenilen noktadan uzakta olunduğu söylenebilir. Görme engelli bireylerin en çok zorlandıkları ve problem yaşadıkları alanlardan biri yönelim ve bağımsız hareket becerileridir (Russotti, Shaw ve Spungin, 2004). Ancak yardımcı teknolojiler ve erişebilir çevre tasarımları ile görme engellilerin yönelim ve bağımsız hareket becerileri desteklenebilir (Hersh ve Johnson, 2008). Bu kapsamda, yönelim ve bağımsız hareket becerileri ile ilgili bazı yardımcı teknoloji örnekleri aşağıda sunulmuştur.

Bastonlar

Bastonlar, görme engellilerin bağımsız olarak hareket etmesine olanak sağlayan en temel araçlardan biridir (Hersh ve Johnson, 2008; Smith, 2008). Baston, görme engelli bireylerin önlerinde bulunan engelleri fark edebilmeleri ve herhangi bir engele takılmadan kendi başlarına bağımsız olarak yürüyebilmeleri amacıyla geliştirilmiş bir araçtır. Bastonlar, genel olarak “beyaz baston” veya “uzun baston” şeklinde ifade edilir.

Bastonların lâzer, ultrasonik, titreşimli, kamera sistemli, sesli veya tekerlikli olmak üzere farklı türleri vardır. Hepsindeki temel amaç ise görme engelli bireylerin önündeki engelleri fark edebilmelerini sağlamaktır. Bu sayede, görme engellilerin güvenli, etkili ve bağımsız olarak hareket edebilmelerine imkân vermektedir. Bastonların fiyatı diğer yardımcı teknolojilere kıyasla nispeten daha ucuz, taşınması ve kullanımı ise kolay ve pratiktir. Ancak, baston kullanmanın önemli sınırlıkları bulunmaktadır. Görme engelli kullanıcının çevre ile fiziksel temas sağlayabilmesi için sürekli olarak bastonu hareket ettirmesi veya yanında bulundurması gerekir. Bastonların doğası gereği bel hizası altında kalan yapılar (örn., çukurlar, kaldırım taşları) ve büyük nesneler, görme engellilerin algısal geribildirim almalarını sınırlandırmaktadır. Ayrıca görme engelli bireylerin bel hizası üzerindeki küçük nesneleri ve yapıları algılayabilmeleri için baston kullanımına ek olarak aktif bir şekilde ellerini ve kollarını kullanmaları gerekebilir.

Rehper Köpek

Rehber köpek uygulaması, esas olarak bir yardımcı teknolojik araç değildir. Ancak rehber köpekler, görme engellilerin bağımsız hareket becerilerindeki önemli yardımcılardandır. Bu nedenle, yönelim ve bağımsız hareket becerileri ile ilgili yardımcı teknolojilerin açıklandığı bu bölümde rehber köpek uygulamasına kısaca yer verilmiştir. Rehber köpek, görme engelli bireylerin bir yerden başka bir yere giderken engellere takılmadan hareket etmelerine olanak sağlayan özel olarak eğitilmiş köpeklerin genel adıdır. Rehber köpekler, görme engelli bireylerin yönelim ve bağımsız hareketlerine yardımcı olarak kullanılmaktadır (Hersh ve Johnson, 2008).

Braille Pusula

Braille pusula, görme engelli öğrencilerin kuzey, güney, doğu ve batı yönleri ile ara yönleri (örn., kuzey doğu, güney batı) öğrenebilmeleri ve bu yönleri bağımsız olarak bulabilmeleri amacıyla kullanılan bir araçtır. Bu araç özellikle yönelim ve bağımsız hareket becerilerinde sıklıkla kullanılmaktadır. Yön bilgisini sesli olarak ifade eden konuşan pusula modelleri de bulunmaktadır.

Elektronik Bağımsız Hareket Yardımcıları

Elektronik bağımsız hareket yardımcıları sonar, radar ve optik sistemleri kullanarak engelleri belirlemek ve sesli ya da titreşimli olarak geri bildirim sağlamaktadır. Bu sayede görme engellilerin bağımsız hareket edebilmeleri için gerekli olan bazı ön uyaranları sağlamaktadır. Elektronik bağımsız hareket yardımcılarının sadece ses kullanımlı, lâzerli, çevresel bilgi sağlayan ve bütün bunların kombinesi ile çalışan olmak üzere farklı türleri bulunmaktadır. Güvenlik önlemleri bakımından daha güvenli olmalarına rağmen, maliyet olarak daha pahalı cihazlardır. Bu cihazlar, bastonlara ek bir uygulama olarak kullanılabilmektedir. Ancak diğer yardımcı teknolojiler kadar popüler olmamasından dolayı şimdilik bastonların yerini alabilecek uygulamalar arasında gösterilmemektedir.

GPS (Global Positioning Systems)

GPS görme engellilerin bağımsız hareket etmelerine imkân sunan yeni teknolojilerdendir. GPS sistemleri, uydu teknolojilerini kullanarak görme engellilere onların pozisyonu, hareket yönü, çevresi ve rotası ile ilgili olarak sesli ve görsel geri bildirimler sağlar. GPS araçları, görme engelli bireylerin gitmek istedikleri yerleri kolay bir şekilde bulmalarına yardımcı olur. GPS teknolojisi akıllı telefon, mobil cihaz ya da Braille not tutucu gibi cihazlara entegre edilerek kullanılabilir ve online olarak internet üzerinden çalışabilir.

Mini Klavuz/Rehber (Miniguide)

Mini kılavuz / rehber, asıl olarak baston ya da rehber köpek gibi uygulamalarla birlikte kullanılmak üzere geliştirilmiş bir yardımcı teknolojidir. Aynı zamanda görme engelli kullanıcıların çevresindeki lokasyonları ve uzamsal alanı anlayabilmeleri amacıyla da kullanılmaktadır. Araç temel olarak dokunsaldır ancak sesli ya da titreşimli geri bildirimler sağlamaktadır (Hersh ve Johnson, 2008).

Ttreşimli Gözlük

Titreşimli gözlükler, genel olarak görme engellilerin baş ve vücutlarının üst kısımlarını korumak amacıyla kullanılan araçlardır. Ultrasonik nesne algılama teknolojisine sahip gözlükler ile görme engellilerin daha etkin ve bağımsız bir şekilde hareket etmeleri mümkün olabilmektedir. Gözlüklerin kullanımında, yol üzerindeki engeller sensörler tarafından algılanarak bir sinyal ya da titreşim ile uyarı verilir. Nesneler yaklaştıkça uyarı frekanslarında artış olur. Frekansların yoğunluğu, bulunulan ortama ve görme engelli kullanıcının tercihine göre değiştirilebilir. Titreşimli gözlükler, baston ve rehber köpek uygulamalarına ek bir araç olarak tasarlanmıştır.

Kabartma (Dokunmatik) Haritalar

Kabartma (dokunsal) haritalar, görme engellilerin bulundukları iç ya da dış ortamlar hakkında gerekli bilgileri edinmelerini sağlayan haritalardır. Kabartma haritalar, genellikle kontrast renklerden oluşturulmakta ve içerisindeki yazı ve rakamlar Braille olarak yazılmaktadır. Bu yönüyle haritalar hem görsel hem de dokunsal özelliktedir. Her harita bulunan mekân için ayrı veya özel olarak geliştirilmekte ve mekânın içerisindeki tüm detaylar kabartma olarak belirtilmektedir. Haritalar sert ve dayanaklı malzemelerden yapılmaktadır. Özellikle hava alanı, otogar, metro, otobüs durağı gibi alanlarda sıklıkla kullanılmaktadır.

Engel Tanıma Cihazları

Engel tanıma cihazı, belirli bir mesafedeki engelleri algılayarak görme engelli kullanıcılara titreşimli uyarı veren bir araçtır. Bu araç, görme engellilerin istedikleri yere bağımsız ve güvenli bir şekilde gidebilmelerine yardımcı olmaktadır. Diğer yardımcı teknolojik cihazlar ile birlikte kullanılabilmektedir.

Hissedilebilir Yüzeyler

Hissedilebilir yüzeyler, genel olarak dış mekân ve erişilebilir çevre düzenlemeleri içerisinde yer almaktadır. Görme engellilerin dokunma duyusuna hitap ederek onların yön değiştirmesini ve engeller konusunda uyarılmasını sağlamak amacıyla kullanıldığından dolayı; bu bölümde hissedilebilir yüzeylere yer verilmiştir. Hissedilebilir yüzeyler, yer zeminine kabartma olarak tasarlanmış ve genel olarak sarı renkte olan zeminlerdir. Bu zeminler, görme engellilere rehberlik ederek, bağımsız ve güvenli hareket etmelerine olanak sağlamaktadır. Ancak kullanım, bakım, onarım veya tasarım gibi birçok konuda amaçlanan özellikleri karşılamamaktadır. Ayrıca bu zeminler, görme engelli kullanıcılar için birçok probleme de yol açmaktadır.

Bağımsız (Günlük) Yaşamda Kullanılabilecek Yardımcı Teknolojiler

Görme engelli bireyler için bağımsız yaşam becerilerinin, bir diğer ifadeyle günlük yaşam becerilerinin öğrenilmesi ve bu becerilerin etkin bir şekilde kullanılması önemlidir. Görme engellilerin toplum tarafından kabul edilmeleri, topluma uyum sağlayabilmeleri ve başkalarına bağımlı olmadan yaşabilmeleri için bağımsız (günlük) yaşam becerilerine sahip olmaları gerekir. Görme engellilerin günlük yaşamlarını destekleyecek olan birçok yardımcı teknoloji geliştirilmiştir. Birçok teknoloji günlük yaşamda kullanılmasına rağmen, sınırlı fiziksel çevre içerisinde bulunan görme engelliler için yaşamı sınırlandırmaktadır. Bu bölümde, görme engellilerin günlük yaşam içerisinde kullanabilecekleri bazı yardımcı teknolojilere yer verilmiştir.

Konuşan (Sesli) Tansiyon Ölçer Aleti

Konuşan (sesli) tansiyon ölçme âleti, görme engelli bireylerin günlük yaşam içerisinde kullanabilecekleri yardımcı teknolojilerdendir. Gün içerisinde basit olarak tansiyon ölçmek amacıyla tasarlanmış cihazdır. Cihaz, bilek veya koldan yapılan ölçüm sonucu büyük-küçük tansiyona ait değerleri ve nabzın atış sayısını sesli olarak seslendirir. Pil veya adaptör ile çalışabilen cihaz, başlama düğmesine basılması ile çalışmakta ve otomatik olarak ölçüm yapmaktadır. Hafızası sayesinde belirli bir sayıdaki ölçümü saklayabilmektedir.

Konuşan (Sesli) Şeker Ölçme Aygıtı

Sesli (konuşan) kan şekeri ölçme aygıtı, özellikle şeker hastalığı olan görme engelli bireylerin kullandıkları teknolojilerden biridir. Cihazın taşınması kolay ve pratik olduğundan, birçok ortamda kan şekeri değerleri ölçülebilmektedir. Aygıt, elyaf bir zemin üzerine aldığı kan örneklerini kısa bir sürede ölçümleyerek sonucu hem ekranına yansıtmakta hem de sesli bir şekilde seslendirmektedir. Cihaz, pil veya adaptör seçenekleri ile çalışabilmektedir. Hafızası sayesinde belirli bir sayıdaki ölçümü hafızada tutabilmektedir. Bu sayede, görme engelli kullanıcılar ölçüm değerlerini takip edebilmektedirler.

Konuşan (Sesli) Terazi

Konuşan (sesli) teraziler veya basküller, görme engelliler tarafından günlük yaşam içerisinde kullanılan araçlar arasında yer almaktadır. Görme engellilerin, tartma veya ağırlıkla yapması gereken diğer işlerde (örn., yemek tarifi) kullandıkları bu araç ölçüm sonuçlarını sesli olarak seslendirmektedir. Kullanımı için bateri tipi piller gerekmektedir. Hassas terazi, mutfak terazisi veya banyo baskülü olmak üzere farklı türleri vardır. Türüne göre ağırlık kapasitesi ve tartım hassasiyeti değişiklik göstermektedir.

Kabartma ve Konuşan Saatler

Sesli Ajanda

Sesli ajanda, konuşma (seslendirme) ve ses tanıma özellikleri bulunan bir araçtır. Ses tanıma ve veri depolama özellikleri ile görme engelli kullanıcılar için tasarlanmıştır. Telefon defteri, sesli not defteri, alârmlı saat ve hesap makinesi gibi uygulamaları kullanabilme özelliklerine sahiptir.

Sıvıölçer

Sıvıölçer, görme engellilerin herhangi bir sıvıyı bardak, demlik, tencere gibi araçlara doldururken, sıvının taşmasını ve dökülmesini engellemek amacıyla geliştirilmiş bir araçtır. Sıvıölçer kullanılacak olan aracın kenarına takılır. Doldurulan sıvı belirli bir seviyeye ulaştığında sıvıölçer kullanıcıya uyarı sinyali veya titreşimli bildirim verir. Bu araç ile görme engelli kullanıcılar sıvı doldururken ellerini sıvının içerisine koymadan daha hijyenik bir şekilde doldurma işlemini yapabilmektedirler.

Konuşan Ateş Ölçer

Konuşan ateş ölçer, görme engellilerin günlük yaşamda kullandıkları ve ölçüm sonuçlarını sesli bir şekilde dinledikleri araçlardan bir diğeridir. Kulak veya alından temassız olarak ölçüm yapabilmektedir.

Para Tanıma Aracı

Para tanıma aracı, görme engellilerin paraları öğrenirken ve parayla ilgili işlemleri yaparken, bir diğer ifadeyle parayı kullanırken yararlandıkları bir araçtır (Tebo, 2016). Aracın kapağı açıldıktan sonra, ilgili para iç kısma yerleştirilerek kapak kapatılır. Araç katlanarak kapatılan kapağın üst bölümündeki Braille semboller okunarak paranın değeri ve hangi para olduğu belirlenir (O’Dywer ve diğ., 2014). Uluslararası düzeyde konuşan (sesli) para tanıma araçları da bulunmaktadır.

Konuşan Cep Telefonları

Konuşan cep telefonların temelini ekran okuma programları ve benzeri seslendirme programları oluşturmaktadır. Modeli ve markasına göre farklı özellikleri bulunmasına karşın temelde yapılan işlem telefon ekranında yapılan işlemlerin seslendirilmesidir. Telefon ekranını görmeseler bile seslendirilen komutlar aracılığıyla görme engelli bireyler etkin ve aktif olarak telefon kullanabilmektedirler. Bu sayede arama yapma, mesaj-mail gönderme, internete girme gibi işlemleri telefondan yapabilmektedirler (Robitaille, 2010).

Görme Engellilerin Kullanabilecekleri Diğer Yardımcı Teknolojiler

Görme Engellilerin Kullanabilecekleri Diğer Yardımcı Teknolojiler Yukarıdaki bölümde görme engellilerin kullanabilecekleri yardımcı teknolojiler kategorize edilmiş başlıklar altında sunulmuştur. Ancak görme engelliler için geliştirilen yardımcı teknolojiler ve yardımcı teknolojik cihazlar bunlarla sınırlı değildir. Aslında görme engelli bireyler için tasarlanmış ve geliştirilmiş pek çok yardımcı teknolojik cihaz bulunmaktadır. Ancak bu cihazların birçoğu prototip uygulamadan öteye geçmemiştir (Hersh ve Johnson, 2008). Bu nedenle, görme engellilerin kullandıkları yaygın uygulamalar arasında yer almamıştır.

Görme engelliler için geliştirilmiş yardımcı teknolojilerin nispeten çok azı görme engelli bireyler tarafından yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bu cihazların büyük bir çoğunluğu ses sentezleyici ile çalışan sesli ya da konuşan araçlardır. Ek olarak Braille yazı sistemi ile tasarlanmış araçlarda bulunmaktadır. Hem sesli hem de Braille sistemini içeren teknolojik araçlar da geliştirilmiştir. Bu bölümde görme engelli bireylerin kullanabilecekleri diğer yardımcı teknolojiler ve yardımcı teknolojik cihaz örnekleri kısaca açıklanacaktır.

Konuşan (Sesli) Cihazlar

Konuşan etiket, konuşan kutu, konuşan not (kart), konuşan fotoğraf, konuşan çamaşır makinesi, konuşan sözlük, konuşan ilâç kutusu, konuşan mikro dalga fırın bu cihazlara örnek olarak gösterilebilir.

Konuşan (Sesli) Etiket

Konuşan etiket, çeşitli nesnelerin üzerine yapıştırılarak onların hangi nesne olduğunu sesli olarak seslendiren cihazdır. Sınırlı hafıza kapasitesine sahip olan bu araç, istenilen nesneleri etiketlemek amacıyla kullanılabilir.

Konuşan Not (Kart)

Konuşan not (kart), çok hafif ve küçük bir cihazdır. Hafızası saniyelerle sınırlıdır. Kart veya not açıldığında içerisindeki kayıt seslendirilir. Yeniden kayıt yapılma özelliği bulunmaktadır.

KKonuşan Fotoğraf

Konuşan fotoğraf, mantık olarak konuşan notlarla aynı özelliklere sahiptir. Ek özellik olarak kart yerine fotoğraf konulabilmesidir.

KKonuşan Çamaşır Makinesi

Konuşan çamaşır makinesi, görme engelli bireylerin kullanabilmesi için tuş bölümü Braille olarak hazırlanmıştır. Tuşlara basıldığında sesli olarak geri bildirim vermektedir.

Konuşan Sözlük

Konuşan sözlük, çevrilmek istenen sözcüğü sesli olarak seslendirmektedir. Ekran görüntüsü ve seslendirme özelliği marka ve modeline göre değişiklik göstermektedir.

Konuşan İlaç Kutusu

Konuşan ilâç kutusu, dijital ses kayıt cihazlarına benzemektedir. İlâcın adı, kullanım şekli ve son kullanma tarihi gibi bilgileri içermektedir.

Konuşan Mikrodalga Fırın

Konuşan mikro dalga fırın, görme engelli bireylerin günlük yaşam içerisinde sesli olarak kullandıkları bir diğer araçtır.

Konuşan Kutu

Konuşan kutu, kutu içerisindeki nesnelerin ne olduklarının belirlenmesi amacıyla kullanılmaktadır. Sınırlı hafıza kapasitesine sahiptir ve düğmesine basıldığı anda seslendirme işlemi başlamaktadır.

Konuşan İp AtLAMA cİHAZI

Konuşan ip atlama cihazı, görme engellilerin kullandığı araçlardan bir diğeridir.

Konuşn Adım Sayar

Konuşan adım sayar, görme engelli kullanıcılar için geliştirilmiştir.

Konuşan Geri Sayım Aracı

Sesli geri sayım aracı (sesli kronometre), görme engelliler tarafından kullanılan diğer teknolojilerdendir.

Yağmu Alarmı

Yağmur alarmı, dışarıda yağmur yağdığı zaman sesli uyaran veren teknolojik bir araçtır.

Oyun/Eğlence Araçları

Görme engelli bireylerde, görebilen akranları gibi oyun oynama ve eğlence aktivitelerini gerçekleştirmektedirler. Bu aktiviteler arasında satranç, bilârdo, futbol, golbol, dama, iskambil oyunları yer almaktadır. Görme engelliler bu oyunları kabartma veya sesli araçlar ile oynamaktadırlar. Görme engellilerin kullandıkları oyun araçları arasında;

 Kabartma domino

 Kabartma satranç takımı

 Braille iskambil kâğıtları

 Üçtaş, dokuztaş

 Kızmabirader

 Kabartma tavla ve okey takımı örnek olarak gösterilebilir.

Spor Araçları

Görme engelliler, aslında görebilen akranları gibi birçok sporu icra edebilmektedirler. Ancak, bazı özel uyarlamalara gereksinim duyarlar. Ayrıca kullanılan spor araçlarında da bazı özel düzenlemelerin yapılması gerekir. Örneğin sesli ya da dokunsal çözümlerin bu araçlara uygulanması. Görme engellilerin spor yapmak amacıyla kullanabilecekleri elektronik veya mekanik spor araçları bulunmaktadır. Bunların en başında ise en temel araç olarak zilli futbol topu ve golbol topu akla gelmektedir. Tandem bisikletler de, görme engelli bireyler ile görebilen akranlarının birlikte bisiklete binebilmeleri için geliştirilmiş araçlardandır.

Diğer Araçlar

Akıllı Eldiven Akıllı eldiven, görme engellilerin ellerini kullanarak yazı yazmalarına olanak sağlayan bir teknoloji olarak geliştirilmiştir. Eldiven, sensörler, bilgisayar ve özel bir yazılım yardımıyla görme engellilerin el ve parmak hareketlerini algılayabilmektedir. Bu sayede, görme engellilerin telefonlara veya bilgisayarlara harfleri ve kelimeleri daha kolay girebilmeleri mümkündür.

Biyonik Göz

Biyonik gözün asıl kaynağı tıp alanındaki teknolojik gelişmelerdir. Biyonik göz, görme engelli bireylerin, görememe bir diğer ifadeyle görme engellilik durumunu ortadan kaldıracak teknolojik çalışmaların sonucu olarak ortaya çıkarılmıştır. Ancak, şuan için çok az olumlu örnek bulunduğundan dolayı diğer teknolojik çalışmalar arasında yer verilebilir.

Braille Telefon

Braille telefon, görme engelli kullanıcılar için Braille alfabesi ile dokunsal tabanlı olarak

geliştirilmiş yeni bir teknolojidir. Şuan için sınırlı özellikleri olmasına karşın geliştirilme süreci devam

etmektedir.

Otobüs/Bina Tanıma Cihazı

Otobüs / bina tanıma cihazı, görme engellilerin sıklıkla kullandıkları yerlere (örn., banka, postane) ve otobüslere yerleştirilerek kullanılmaktadır. Görme engelli kullanıcı bu yerlere geldiğinde kendisinde bulunan alıcıyı kullanarak hangi binaya yaklaştığını ya da gelen otobüsün hangi otobüs olduğunu öğrenebilmektedir.

Işık Tanıma Aracı

3D Yazıcılar

3D yazıcılar, üç boyutlu bilgisayar çizimlerini ya da tasarımlarını elle tutulabilecek, gerçek ve katı nesnelere dönüştüren yeni teknolojik araçlardan biridir. 3D yazıcılar eğitim, tasarım, mühendislik, sanat gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Bu yazıcılar aracılığıyla görme engelli öğrenciler için çeşitli dokunsal ve gerçek materyallerin tasarlanması mümkündür.

Sesli Betimleme

Sesli betimleme, bir film ya da tiyatroda yer alan diyalogların dışında kalan bölümlerdeki sahnelerin mekân, zaman, karakter ve sessiz gerçekleşen olaylar bakımından betimlenmemsidir. Sahnedeki dikkat çeken görseller ve hareketler hem görünüm hem de duygular bakımından tasvir edilmektedir. Sesli betimlemenin kendisi teknolojik bir cihaz değildir. Ancak teknolojik gelişmelerin bir sonucu ve görme engelli bireylerin gereksinimleri doğrultusunda ortaya çıkmıştır.

Müzik Okuma (Dönüştürme) Yazılımı

Müzik okuma (dönüştürme) yazılımı, standart müzik notalarının Braille alfabesindeki müzik kodlarına dönüştürülmesini sağlamaktadır. Bu sayede, özellikle görme engelli müzisyenler görebilen meslektaşları tarafından kullanılan aynı müziklere ve notalara erişim sağlayabilirler.

Kaynakça:

Kabartma ve Konuşan Saatler

Abner, G. H., & Lahm, E. A. (2002). Implementation of assistive technology with students who are

visually impaired: Teacher’ readiness. Journal of Visual Impairment & Blindness (JVIB), 96

(2), 98-105.

Altunay Arslantekin, B. (2012). Engel türüne göre materyal uyarlama, hazırlama ve kullanımı. A.

Ataman (Ed.), Temel eğitim öğretmenleri için kaynaştırma uygulamaları ve özel eğitim içinde

(s. 141-176). Ankara: Vize.

Alves, C. C. F., Monreiro, G. B. M., Rabello, S., Gasparetto, M. E. R. F., & Carvalho, K. M. (2009).

Revista Panamericana de Salud Puclica, 26 (2), 148-152.

American Foundation for the Blind (AFB). (2016). Living with vision loss, Using technology, Assistive

technology. 21 Haziran 2016 http://www.afb.org/info/living-with-vision-loss/using

technology/assistive-technology/123 adresinden elde edilmiştir.

Aslan, C. (2013). Görme engellilerin eğitimleri. M. Kök (Ed.), Özel eğitim – I içinde (s. 1-21).

Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Açık Öğretim Fakültesi.

Aslan, C. (2015). Okul öncesi dönemdeki az gören çocuğun izleme becerilerinin gelişiminde işlevsel

görme aktivite programının (İGAP İzleme) etkisi: Bir örnek olay çalışması. Yüksek lisans tezi,

Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Borg, J., Lindstrom, A., & Larsson, S. (2009). Assistive technology in developing countries: National

and international responsibilities to implement the convention on the rights of persons with

disabilities. Lancet, 374 (28), 1863-1865.

Bugaj, C. R., & Norton-Darr, S. (2010). Practical (and fun) guide to assistive technology in public

schools: Building or improving your district’s AT team. Washington: International Society for

Technology in Education.

Bülbül, M. Ş., Garip, B., Cansu, Ü., & Demirtaş, D. (2012). Görme engelliler için matematik öğretim

materyali tasarımı: İğneli sayfa. İlköğretim Online,11 (4), 1-9.

Cooper, H. L., & Nichols, S. K. (2007). Technology and early Braille literacy: Using the Mountbatten

Pro Brailler in primary-grade classrooms. Journal of Visual Impairment & Blindness (JVIB),

101 (1), 22-31,

Cox, P. R., & Dykes, M. K. (2001). Effective classroom adaptations for students with visual

impairments. Teaching Exceptional Children, 33 (6), 68-74.

Çakmak, Ç. S. (2005). Görme engelli öğrencilerin matematik işlemlerini yapmalarında küptaş kasa ve

braille daktilonun kullanışlılığının incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim

Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Emiroğlu, B. G. (2008). Üniversitelerde görme engelli öğrenciler için bilişim. 10. Akademik Bilişim

Konferans (30 Ocak-1 Şubat), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.

Eskinazi, S. (2011). Görme engellilere yönelik bilgisayar eğitimi veren bir web sitesi uygulaması.

üksek lisans tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Fok, D., Polgar, J. M., Shaw, L., & Jutai, J. W. (2011). Low vision assistive technology device usage

and importance in daily occupations.Work, 39 (1), 37-48.

Gamble, M. J., Dowler, D. L., & Hirsch, A. E. (2004). Informed decision making on assistive

technology workplace accommodations for people with visual impairments. Work, 23 (2),

123-130.

Hersh, M. A., & Johnson, M. A. (Eds.). (2008). Assistive technology for visually impaired and blind

people. London: Springer.

Hume, D. (2011). Assistive technology use by kentucky students with visual impairments. Doctoral

dissertation, University of Louisville, Kentucky.

Hussin, A. (2013). Experiences of students with visual impairments in adoption of digital talking

textbook: An interpretative phenomenological analysis. Doctorial dissertation, Colorado State

University, Fort Collins, Colorado.

Kapperman, G., & Sticken, J. (2000). Assistive technology. Alan J. Koenig & M. Cay Holbrook

(Eds.), Foundations of education, Volume II, Instrunctional strategies for teaching children

and youth with visual impairments (pp. 500-528). New York: American Foundation for the

Blind (AFB).

Kelly, S. M., & Smith, D. W. (2011). The impact of assistive technology on the educational

performance of students with visual impairments: A synthesis of the research. Journal of

Visual Impairment & Blindness (JVIB), 105 (2), 73-83.

Loeding, B. L. (2011). Assistive technology for visual and dual-sensory impairments. In O. Wendt, R.

W. Quist & L. L. Lloyd (Eds.), Assistive technology: Principles and applications for

communication disorders and special education (pp. 367-405). Bingley: BRILL.

Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2013). Görme engellilere okuma yazma öğretim klavuzu. Ankara:

Özel Eğtim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü.

O’Dywer, P. A., Çakmak, S., Şafak, P., Karakoç, T., ve Er, E. (2014). Aile eğitim rehberi: Görme

engelli çocuklar. Ankara: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri

Genel Müdürlüğü.

Pal, J., Pradhan, M., Shah, M., & Babu, R. (2011, March). Assistive technology for vision

impairments: An agenda for the ICTD community. In Proceedings of the 20th international

conference companion on World Wide Web (pp. 513-522). ACM.

Park, C. H. (2012). Robot-based haptic perception and telepresence for the visually impaired.

Doctoral dissertation, Georgia Institute of Technology, Atlanta, Georgia.

Pascolini, D., & Mariotti, S. P. (2012). Global estimates of visual impairment: 2010. British Journal of

Ophthalmology, 96 (5), 614-618.

Robitaille, S. (2010). The illustrated guide to assistive technology and devices: Tools and gadgets for

living independently. New York: Demos Medical Publishing.

Russotti, J., Shaw, R., & Spungin, S. J. (2004). When you have a visually impaired student in your

classroom: A guide for paraeducators. New York: American Foundation for the Blind (AFB).

Sah, K. P. (2013). Assistive technology competencies: Need, outlook, and prospects (with reference to

special educators for children with visual impairment). European Academic Research, 1 (8),

2268-2280.

Segers, K. S. (2014). Assistive technology for students with visual impairments: In-service teacher

training and its relationship to student access and usage across academic subject areas.

Doctoral dissertation, Capella University, USA.

Smith, D. W. (2008). Assistive technology competencies for teachers of students with visual

impairments: A delphi study. Doctoral dissertation, Texas Tech University, Texas.

Smith, D. W., & Kelly, S. (2014). A research agenda for assistive technology used by students with

visual impairments. Journal on Technology and Persons with Disabilities, Santiago, J. (Eds):

Annual International Technology and Persons with Disabilities Conference.

Supalo, C. A., Mallouk, T. E., Rankel, L., Amorosi, C., & Graybill, C. M. (2008). Low-cost laboratory

adaptations for precollege students who are blind or visually impaired. Journal of Chemical

Education, 85 (2), 243-247.

Tebo, L. R. (2016). A resource guide to assistive technology for stundents with visual impairment. 14

Haziran2016 tarihinde http://www.qiat.org/docs/resourcebank/TEBO_VI_Resource_Guide.pdf

adresinden elde edilmiştir.

Texas School for the Blind and Visually Impaired. (2006). Principles of Assistive Technology for

Students with Visual Impairments. 8 Haziran 2016 tarihinde

http://www.tsbvi.edu/resources/1076-principles-of-assistive-technology-for-students-with

visual-impairments adresinden elde edilmiştir.

Turnbull, A. P., Turnbull, H. R., & Wehmeyer, M. (2007). Exceptional lives: Special education in

todays schools. Upper Saddle River, NJ: Merrill Prentice Hall.

Wiazowski, J. (2009). Assistive technology for students who are blind or have low vision. In J.

Gierach (Ed.), Assessing students’ needs for assistive technology (ASNAT): A resource manual

for school district teams (pp. 1-29). Milton: Wisconsin Assistive Technology Initative.

Zhou, L., Parker, A. T., Smith, D. W., & Griffin-Shirley, N. (2011). Assistive technology for students

with visual impairments: Challenges and needs in teachers’ preparation programs and practice.

Journal of Visual Impairment & Blindness (JVIB),105 (4), 197-210.

İnternet Adresleri