Görme Engelliler İçin Yararlı Araç ve Cihazlar Nelerdir? - Halil KÖSELER

     Hazırlayan: Halil Köseler

     Bütün insanlar, kendi yaşamlarını kolaylaştırmak, çevresindeki olanaklardan daha fazla yararlanabilmek, emeğini ve bilgisini daha verimli kullanabilmek için çeşitli araçlar geliştirmişlerdir. İlkçağlardan beri her yeni ihtiyaç, yeni araçların geliştirilmesini ve kullanılmasını gerektirmiştir. Her insan kendi durumuna ve yaptığı işe göre değişik araçlar kullanır. Marangozun kullandığı araçlar farklı, elektrikçinin kullandığı araçlar farklıdır. Görme özürlü bir kişi eğitimini sürdürürken, ev işlerini yaparken, bir yerden bir yere giderken, mesleğini yürütürken çeşetli özel araç ve cihazlar kullanır. Bu araçların en önemli işlevi görme kaybının neden olduğu zorlukları ve yetersizlikleri telafi etmektir. Bu tür özel araçları kullanan görme özürlü, birçok konuda başkalarına bağımlı olmak zorunda kalmaz. eğitsel, kültürel, sosyal ve ekonomik olanaklardan daha fazla yararlanır. Bir aracın insana sağladığı avantajlar ancak onu kullanmaya başladıktan sonra anlaşılabilir. Örneğin, baston kullanmayan bir görme özürlü, bastonun kendisine sağlayacağı avantajları da anlayamaz.

Bazı yabancı ülkelerle kıyaslandığında ülkemizdeki görme özürlüler teknolojinin sağladığı yeniliklerden maalesef yeteri kadar yararlanamamaktadır.  Dernek, vakıf, federasyon, konfederasyon gibi örgütler de bu tür teknolojik yeniliklerden ülkemizdeki görme özürlülerin yararlanmasını sağlayacak somut hizmetlere ağırlık vermemektedirler.

Örneğin, Amerikan Körler Federasyonu’yla Kurzweil isimli bir bilgisayar mühendisinin ortak çalışması sonucu dünyanın en mükemmel sesli yazı okuma cihazı geliştirilmiştir. Bu sayede ingilizce bilen her görme özürlü kâğıt üzerinde Yazılı bir metni mükemmel bir ses kalitesiyle dinleyebilmektedir. Şu anda bu cihazın cepte taşınabilen şeklinin yapılmasına çalışılmaktadır. Yine Amerikan Körler Federasyonunun girişimiyle oluşturulan haber hattı adı verilen teknolojik bir sistem sayesinde görme özürlüler kendi telefonlarından belirli tuşlara basarak istediği gazetenin istediği yazısını sesli olarak dinleyebilmektedirler. Bu uygulama yaklaşık 15 yıldan beri devam etmektedir.

Görme özürlüler için giliştirilmiş özel araç ve cihazlar nelerdir?

            Engel tanıma cihazı: Yaklaşık birbuçuk metre uzaklıktakı engel olduğunu titreşimli sinyal vererek hissettirir. Örneğin, sizinle konuşan bir kişinin bazan sessizce yanınızdan ayrılmış olduğunda bunu farketmeden konuşmaya devam etmişsinizdir. İşte bu cihazı o insanın bulunduğu yere doğru üçevirdiğinizde eğer titreşimli sinyal veriyorsa yanınızdan ayrdılmamış demektir. Bu cihaz başka engelleri de anlamanıza yarar. Cepte taşınabilir.

 Fiyatı: 159 Dolar.

Konuşan etiket: Çeşitli eşyaların üzerine yapıştırılabilen etiketlerdir. 60 saniyelik kayıt hafızası bulunuyor. Bir ilacın üzerine onun hangi ilaç olduğunu ve kullanılış şeklini kaydedebilirsiniz. Düğmesine bastığınızda kadettiğgniz bilgileri sesli olarak duyabilirsiniz.

Konuşan not: Yeni yıl veya bayram kartlarının gönderildiği zarfın içine konulabilen çok hafif bir cihazdır, hafızasına mesajlarınızı kaydedebilirsiniz. 10 saniyelik kayıt hafızası vardır.

Konuşan kart: Yakınlarınıza gönderebileceğiniz bu kartlara 10 saniyelik mesajları kaydedebilirsiniz. Kart açıldığında konuşmaya başlar. Size cevap verilirken aynı karta yeniden kayıt yapılabilir.

Konuşan fotoğraf: Konuşan kartlara benzemektedir. Bir fotoğrafın sığacağı şekilde yapılmış bu kartlara istediğiniz mesajı 10 saniyelik sürede kaydedip yakınlarınıza gönderebilirsiniz. İki sayfa şeklindeki kartın birinci sayfasına da mesajlarınızı yazılı olarak kaydedebilirsiniz.

Konuşan kutu: İçindeki malzemelerin neler olduğunu öğrenebilmek için şişelerin, kutuların veya benzeri malzemelerin üzerine yapıştırılabilen kapak şeklinde bir cihazdır. 10 saniyelik kayıt hafızası vardır. Düğmasine bastığınızda konuşmaya başlar.

            Otobüsleri ve binaları tanıma cihazı: Bu önemli cihaz alıcı ve verici olarak iki kısımdan oluşuyor. Apex adlı şirket tarafından geliştirilmiş olan bu cihazın verici bölümü belediye ve halk otobüslerine takılıyor ve durakta bekleyen bir görme özürlü kendisinde bulunan alıcının düğmesine basmak suretiyle durağa gelen otobüsün hangi otobüs olduğunu cihazdaki konuşma yoluyla öğrenebiliyor. Bu cihaz görme özürlülerin sık gidip geldiği bankalara, apartmanlara ve kamu binalarına da konabiliyor. O takdirde binaya yaklaşınca elindeki alıcının düğmesine basarak hangi bina olduğunu sesli olarak duyabiliyor. Cihaz infrared sinyal sistemiyle çalışıyor. Bu cihazdan şu anda Çek Cumhuriyetinde 2000 civarında görme özürlü yararlanmaktadır. Ayrıca, ABD’nin otuz eyaletinde, Japonya, İtalya, Finlandiya ve İskoçya’da da kullanılmaktadır. Cepte veya çantada taşınabilen cihazın vericisinin fiyatı 500 dolar alıcısının 256 dolar civarındadır.

     Kabartma ve Konuşan Saatler: Çeşitli özelliklerde masa saatleri, kol saatleri ve cep saatleri vardır. Kabartma saatleri görme özürlüler parmaklarıyla anlarlar. Bu saatlerin kapağı açılır ve görme özürlü sayıları gösteren noktalara dokunarak  parmağıyla saatin kaç olduğunu öğrenir. Türkçe dahil, çeşitli dillerde konuşan saatler bulunmaktadır. Fiyatları, 10 Dolar’dan 100 Dolar’a kadar değişmektedir. Konuşan saatler de yaklaşık aynı fiyatlarda satılmaktadır.

     Titreşimli Saatler: İşitme özürlüler ve ağır işitenler tarafından kullanılır. Yastığın altına konularak titreşim yoluyla uyandırmak için kullanılır.

     Beyaz Bastonlar: Aliminyum, plastik ve fiber carbondan yapılmış bastonlar vardır. Fiber karbon bastonlar hem çok hafif, hem de çok sağlamdır. Bunun fiyatı 40 dolar civarındadır. Amerikan Körler Federasyonu tarafından yaptırılıp satılmaktadır. 

Lazer baston: Yürürken önündeki engelleri lazer sistemiyle tanıyıp titreşimli olarak belirten bir bastondur. Fiyatı 300 Dolar civarındadır.

     Konuşan Sözlük: Franklin Language Master adlı ingilizceden ingilizceye konuşan sözlük yüksek bir kelime hazinesine sahiptir ve. çok kullanışlıdır. Bu sözlük İngiltere veya AD’den getirtilebilir. Ülkemizde satılan konuşan sözlükler kelimenin yabancı olan bölümü sesli olarak verilmekte, Türkçe karşılığı ise sadece ekranda yazılı olarak görünmektedir. Bu nedenle görme özürlüler için kullanışlı değildir.

     Konuşan Renk tanıma Cihazı: Bu cihaz herhangi bir şeye yaklaştırıldığında o nesnenin rengini sesli olarak söylüyor. Bir gömleğin, bir ceketin rengi bu cihaz yardımıyla kolaylıkla öğrenilebilir. Her türlü renk araç tarafından tanınabiliyor. Renkler ingilizce söyleniyor. Dokuz volt pille çalışıyor. Fiyatı 150 Dolar.

     Konuşan tansiyon ölçme aleti: Bu cihaz yoluyla büyük tansiyon küçük tansiyon ve nabız sayısı sesli olarak öğrenilebilmektedir. İngilizce olarak konuşan bu cihazı sadece rakamları öğrenmek şartıyla herkes kullanabilir. Fiyatı yaklaşık 200 dolar.

     Konuşan Kan Şekeri Ölçme Aleti: Bu cihaz da kan şekerini sesli olarak bildirmektedir.

         Yağmur Alarmı: Dışarıda yağmur yağdığı zaman sesli bir alarm verir.

     Konuşan derece ve Termometre: Bu cihazlarla, vücut sıcaklığını ve oda sıcaklığını sesli olarak öğrenilebilmektedir. Fiyatı: 100 dolar civarındadır.

     Konuşan Hesap Makinaları: Çeşitli kapasitelerde her türlü hesapları sesli olarak bildiren cihazdır. Casio, Sharp, bu alanda ünlü markalardır.

     Bilgisayarlar: Görme özürlüler, bilgisayardan iki tür yöntemle yararlanabilirler. Birincisi, sadece görme özürlüler için üretilmiş özel bilgisayarları kullanmak, ikincisi, normal bilgisayarlara sesli ekran okuyucu programlar yüklemek veya Braille Line denilen ekrandaki yazıları kabartma olarak gösteren bir cihaz ilave etmek suretiyle kullanmak.

     Braille And Speak: Elde taşınabilir konuşan bir bilgisayardır. Braille daktilo sistemiyle çalışır. Üzerinde Braille daktilo gibi yedi tuş bulunmaktadır. Öğrenciler için not tutmak ve çeşitli bilgileri kaydetmek gibi konularda çok yararlı bir cihazdır. Eğer Braille Printır varsa kayıtlı bütün bilgiler kağıt üzerine kabartma olarakta dönüştürülebiliyor. Fiyatı: 1000 Dolar civarındadır. Çantada taşınabilir. Yarım kilo ağırlıktadır.

    Braille Lite: Bu cihaz, Braille And Speak adlı cihaza benzemektedir. Tek farkı yazılan yazılar hem kabartma hem de sesli olarak hissedilebilir. Kullanan kişi hangisini tercih ederse onu kullanır. Ağırlığı yarım kilodur. Fiyatı 3500 Dolar’dır.  Yazılan yazılar bir satır halinde kabartma olarak okunabilmektedir. Yazılan bütün bilgiler bu cihaz Braille printıra bağlanarak kabartma yazı olarak kağıtlara aktarılabilir.

     David: Alman yapımı bir bilgisayardır. Görme özürlüler için üretilmiştir ve geniş kapasitede işlem yapma özelliği ve hafızası bulunmaktadır. Taşınabilir özelliktedir. Ekrandaki yazılar hem sesli hem de kabartma olarak okunabilir.

     Braille Line: Kabartma satır anlamına gelir. Bilgisayar kullanan görme özürlüler için yararlı bir cihazdır. Her bilgisayara bağlanabilir. Bilgisayara bağlandığı takdirde yazılan yazılar kabartma olarak bu cihaz üzerinden okunabilir. 20, 40, 80 harflik boyutlarda modelleri vardır.

     Konuşan Bilgisayar Programları:

      Jaws for Windows: Görme özürlülerin bilgisayar üzerinde internet işlemleri dahil her türlü işlemleri yapabilmelerine uygun çok mükemmel bir programdır. Program, İngilizce, Fransızca, Almanca, İtalyanca, İspanyolca, Portekizce dillerinde kullanılacak biçimde yapılmıştır. Buna aynı kalitede Türkçe de ilave edilse ülkemizdeki görme özürlüler için çok yararlı olacaktır. Ses kartı olmak koşuluyla her bilgisayarda kullanılabilen bir programdır. İlave bir sintisayzır cihazına ihtiyaç yoktur. Fiyatı: 1000 Dolar civarındadır. Yabancı dildeki yazılar mükemmel şekilde anlaşılmaktadır. Türkçe yazılar ise ingilizce programıyla okunduğu için anlaşılması zor olmaktadır. Özellikle başkalarının yazdığı yazıları anlamakta güçlük çekiliyor. Ancak, bu programı kullanan görme özürlüler kendi yazdıkları Türkçe yazıları bir süre sonra anlayabilmektedirler. Çünkü, uzun süre kullanıldığında kulak alışmaktadır. Jaws For Windows programı sayesinde bilgisayarda internetteki işlemler dahil, bütün işlemleri görme özürlü bir kişi rahatlıkla yapabilmektedir.

     Hal: Bu programın Türkçe versiyonu da vardır. Ancak Türkçe için sintisayzır denen bir cihaza ihtiyaç vardır. Bu cihaz yazıları sese dönüştürmeye yarıyor. Fiyatı: 1500 Dolar civarındadır.

     Konuşan Defter: Türkçe sesli bir bilgisayar programıdır. Fiyatı: 200 Dolar civarındadır. Bilgisayarda okuma-yazmayla ilgili işlemleri yapabilir. Bir ekran okuyucu programı olmadığı için bilgisayarda her türlü işlemin yapılması henüz mümkün değildir. İleride daha da geliştirilmesi için adımlar atılmaya başlanmıştır.

            Net okur: GVZ Ses teknolojileri tarafından geliştirilen bir Türkçe okuma programıdır. Programın konuşma kalitesinde sürekli yenilikler yapılmaktadır. Şu anda diğerleriyle kıyaslandığında ses kalitesi en iyi olan programdır. Bu program Jaws programı gibi bir ekran okuyucu program olmadığından sadece yazıları okumak için kulanılabiliyor. Bu nedenle başka bir ekran okuyucu programla birlikte kullanılması gerekiyor. Örneğin Jaws For Windos programıyla uyumlu şekilde çalışabilmektedir. Net Okur programının Jaws programı gibi bir ekran okuyucu program düzeyine getirilmesi önemli bir ihtiyacı karşılayacaktır.

     Braille Daktilolar:

     Perkins Brailler: Dünyada en çok kullanılan ve en kaliteli daktilodur. ABD yapımıdır. Fiyatı: 800 Dolar civarındadır.

     Erika, Model 502: Alman yapımı bir daktilodur ve fiyatı diğer daktilodan daha ucuzdur.

Hafızalı elektronik daktilo: Bu daktilolar 30-40 sayfayı hafızasında tutarak istenen sayıda Braille kopye alınabilir. En tanınmış model: Elotype modelidir. Fiyatı: 2000 Euro civarındadır.

     Braille Tabletler: Bir satırdan otuz satıra kadar çeşitli boylarda plastik ve metal yazı araçlarıdır. Cepte, çantada taşınan, masa üstünde kullanılan değişik modelleri vardır.

     27 satırlık plastik tabletler Ankara’da Ders Aletleri Yapım Merkezinde üretilmektedir. Öğrencilerin derslerde not tutması için oldukça kullanışlı bir yazı aracıdır.

     Braille Kağıtlar: Görme özürlülerin yazı yazmak için kullandığı kağıtlar, noktaların çabuk silinmemesi için normalden daha kalındır. Bu tür kağıtlar, yurt içindeki kağıt fabrikalarında da üretilmektedir. Görme özürlülerin kullandığı kağıtlar 140 gramlıktan 180 gramlığa kadar değişebilir. Gram arttıkça kağıt da kalınlaşır. Noktalarını çabuk silinmemesinde kâğıttaki plastik madde oranı da önemlidir.

     4 Kanallı Kaset Çalar Teypler: Görme özürlülerin kitap okumaları veya dinlemeleri için oldukça kullanışlı bir özelliğe sahiptir. Dört kanallı teyplerde, 90’lık bir kasete 6 saat kayıt yapılabilir. Bu nedenle özellikle üniversite öğrencileri için çok yararlı bir cihazdır. Çantada taşınabilen veya masada kullanılan modelleri vardır. Bu teyplerin bazı modellerinde okuyan

kişinin sesinde değişiklik yapmadan okuma hızını yükseltmek mümkün olmaktadır.    

 Braille Haritalar ve Küreler: Coğrafi bilgiler için her ülkeye veya kıtaya ait kabartma haritalar ve dünyayı gösteren kabartma küreler bulunmaktadır.

     Vücut Organları Atlası: Bütün vücut organlarını kabartma olarak gösteren ve plastik kağıtlar üzerinde şekillendirilmiş bir atlastır. Fen bilgisi derslerinde öğrencilerin vücut organlarının yapısı hakkında bilgi edinebilmesi için çok yararlıdır. Örneğin kalp, böbrek gibi çeşitli organlar kabartma olarak şekillendirilmiştir.

     Oyun Araçları: Satranç, domino, bilardo, dama, oyun kağıtları gibi oyun araçları vardır.

     Matematik ve Geometri Araçları: Pergel ve rulet adı verilen araçlar kağıt üzerine kabartma şekil çizmek için kullanılır.

     Cetvel, iletki, gönye, açıları ve uzunlukları ölçmek için kullanılır ve üzerlerinde kabartma sayılar vardır.

     Geometrik şekilleri çizmek için kağıdın altına konan yumuşak lastikten yapılmış bir araç kullanılır. 

     Abaküs, matematikte problem çözmek için kullanılan bir araçtır. Üzerinde boncuklar hareket ettirilerek matematik işlemleri yapılır.

     Matematik için, kasa ve taş adı verilen araçlar da kullanılır. Bunlar plastik veya metalden yapılmıştır.

     Sesli Işık Tanıma Aleti: Hiç ışık göremeyen görme özürlü kişiler için yararlı bir cihazdır. Bir odada ışığın yanık mı, yoksa sönük mü olduğunu sesli bir uyarıyla birdirir. Görme özürlüler bazan yalnız kaldıklarında odada ışığın yanıp yanmadığını anlayamazlar. Bu cihaz yoluyla sorunun çözümü mümkün olmaktadır. Ayrıca bu cihaz kağıt üzerine yaklaştırıldığında o bölümde yazı olup olmadığını da özel bir ses çıkararak bildirmektedir.

     Spor Aletleri: Gerek elektronik gerekse mekanik olarak çeşitli sesli spor aletleri bulunmaktadır. Bunların başında, futbol ve golbol topları, futbol kalelerini işaret eden sesli cihazlar gelmektedir. Görme özürlülerin masa topu oynaması için de geliştirilmiş bir sistem vardır. Masanın her iki başında belli genişlikte birer çukurluk bulunur. Kullanılan topun içerisine yuvarlanırken ses çıkarıcı maddeler konulmuştur. Karşılıklı raketlerle topa vurulduğu zaman top yuvarlanırken ses çıkardığı için görme özürlü oyuncular topu kolaylıkla takip edebilirler. Karşı tarafa sayı vermemek için, topun masadaki çukurluğu düşürülmemesi gerekir. Bu nedenle, masa tenisi oynamak görme özürlüler içinde zevkli bir oyun haline gelmektedir.  

     Televizyon Dinleme Cihazı: Bütün kanalları dinlemek için yapılmış özel bir radyodur. ABD’den getirtilebilir.

     Kaset Kopyalama Cihazı: Görme özürlülerle ilgili sesli kütüphaneler için çok yararlıdır. En kullanışlı model; OTARI DP8-C3. olan cihaz, her defasında bir kasetin üç kopyasını üç dört dakikada yapabilir.

    Konuşan para Tanıma Cihazı: Dokuz volt pille çalışan bu cihaz ekranına konulan paranın miktarını ingilizce olarak söylemektedir. Fiyatı 300 Dolar civarındadır. Cihazın kolay tanıyabilmesi için paraların fazla yıpranmamış olması gerekir.

     Yazı Okuma Cihazları: Görme özürlüler için kitap, gazete, dergi gibi materyalleri sesli olarak okuyabilir. En yaygın kullanılan modelleri, Reading Edge, Kurzweil gibi cihazlardır. Fiyatları 3000 Dolardan başlamaktadır.

    Kabartma ve Sesli  Pusula: Yönleri sesli ve kabartma olarak belirtir. Fiyatı: 80 Dolar.

Konuşan Metre: Ölçülen bir şeyin uzunluğunu sesli olarak söyler. Dokuz volt pille çalışır. Fiyatı: 100 Dolar civarındadır.

     Mutfak Araçları: Konuşan mikro dalga fırın.

     Konuşan taymır; yemek pişirme sürelerini ölçmek için kullanılır.

     Sebze, meyva ve ekmek dilimleme araçları.

     Sebze meyva soyma araçları.

     Sıvı Seviyesi Ölçme Aleti: Bir kaba sıvı doldururken istenen seviyeye kadar doldurulmasında kullanılır. Sıvı istenen seviyeye gelince sesli bir işaret verir.

     Konuşan Tartı: Mutfak malzemelerini tartmak için kullanılır. Gram ve kilolar sesli olarak söyler.

     Az Görenler İçin Araçlar: Elde, cepte, çantada taşınabilen çeşitli boylarda büyüteçler. Kitap okumak için, televizyon seyretmek için farklı modellerde büyüteçler vardır.

     Kapalı Devre Televizyon: Özel bir kamerası vardır ve kağıt üzerinde hareket ettirilerek okumaya yarar. Yazıları 60 kata kadar büyütebilir. Yazılar ekranda büyütülmüş olarak görülür.

     Lambalar ve Gözlükler: Uygun bir ışıklandırılmış ortam sağlamak için farklı özellikte lambalar ve yazıları büyüten uzak ve yakın mesafelerden görmeye yarayan özel gözlükler ve lensler vardır.   

     Braille Matbaa Cihazları:

      Termoform: Isıtma ve emme yoluyla kağıt üzerindeki kabartma şekilleri ve yazıları plastik kağıtlara kopye edebilir. Küçük sayılardaki materyaller için okullarda ve derneklerde kullanılmaya elverişlidir. 

     Braille Printer: Görme özürlüler için kabartma yazıyla kitap, dergi, gazete çıkarmak için kullanılır. En yaygın modelleri;

     THIEL İnterpoint Bax10: Saatte 800 sayfa yazar.

     Index Braille 4×4 PRO: Saatte 400 sayfa yazar. Özellikle Braille dergi ve kitap basımı için kullanışlıdır. Sağlı sollu çift taraflı sayfalardan oluşan büyük kâğıtlara yazabildiği için yazma işleminden sonra ciltleme sorunu olmamaktadır. Çünkü, dergi veya kitap haline bittince ortasından zımbalanmaktadır. Fiyatı 7000 dolar civarındadır. Bu matbaa cihazı ilk çıktığında 12.000 Dolardı.

     Impacto 600: Saatte 600 sayfa yazar. Fiyatı 25.000 dolar civarındadır.

     PUMA VI: Alman yapımı bir matbaa cihazıdır. Çinko veya plastik levhalara yazar. Saniyede 18 karekter hızla yazma kapasitesine sahiptir. Bu matbaa cihazı hem bilgisayara bağlanarak kullanılır hem de elle daktilo gibi yazarak kullanılabilir. Bu özelliğinden dolayı müzik eserlerinin Braille notalarını yazmakta çok büyük avantaj sağlar. Ayrıca, elle yazılabildiği için istenen kısaltmaların kullanılması da mümkün olabilir. Fiyatı: 100.000 Euro’ya yakındır. Yazılar çinko veya plastik levhalara yazıldıktan sonra baskı cihazıyla kağıtlara kopye edilir.

     ROTA Braille: Alman yapımı bir baskı makinasıdır ve Puma VI adlı matbaa mikanasının yazdığı çinko veya plastik kalıpları kâğıtlara kopye etmek için kullanılır. Fiyatı 100.000 EURO’ya yakındır. Kabartma yazıları çinko veya plastik levhalardan kağıtlara kopye eder. Saatte 25.000 sayfa braille yazıyı kopye etme özelliğine sahiptir. Bu nedenle Ülke çapında kitap, dergi basan matbaalar için çok yararlı bir cihazdır.

     Ped-30: Çinko tabakalara klişe olarak saniyede 40 karekter hızla yazar. Fiyatı 92.000 Dolar olan bu cihaz körlerle ilgili büyük sayılarda kitap ve dergi basan matbaalar için çok kullanışlı bir cihazdır.