Yönelim ve Bağımsız Harekette Kullanılabilecek Yardımcı Teknolojiler

Görme engelliler için geliştirilmiş yardımcı teknolojiler arasında yönelim ve bağımsız hareket becerilerini destekleyecek teknolojiler bulunmasına karşın, bunların sayısı ve sıklığı konusunda istenilen noktadan uzakta olunduğu söylenebilir. Görme engelli bireylerin en çok zorlandıkları ve problem yaşadıkları alanlardan biri yönelim ve bağımsız hareket becerileridir (Russotti, Shaw ve Spungin, 2004). Ancak yardımcı teknolojiler ve erişebilir çevre tasarımları ile görme engellilerin yönelim ve bağımsız hareket becerileri desteklenebilir (Hersh ve Johnson, 2008). Bu kapsamda, yönelim ve bağımsız hareket becerileri ile ilgili bazı yardımcı teknoloji örnekleri aşağıda sunulmuştur.

Bastonlar

Bastonlar, görme engellilerin bağımsız olarak hareket etmesine olanak sağlayan en temel araçlardan biridir (Hersh ve Johnson, 2008; Smith, 2008). Baston, görme engelli bireylerin önlerinde bulunan engelleri fark edebilmeleri ve herhangi bir engele takılmadan kendi başlarına bağımsız olarak yürüyebilmeleri amacıyla geliştirilmiş bir araçtır. Bastonlar, genel olarak “beyaz baston” veya “uzun baston” şeklinde ifade edilir. Bastonların lâzer, ultrasonik, titreşimli, kamera sistemli, sesli veya tekerlikli olmak üzere farklı türleri vardır. Hepsindeki temel amaç ise görme engelli bireylerin önündeki engelleri fark edebilmelerini sağlamaktır. Bu sayede, görme engellilerin güvenli, etkili ve bağımsız olarak hareket edebilmelerine imkân vermektedir. Bastonların fiyatı diğer yardımcı teknolojilere kıyasla nispeten daha ucuz, taşınması ve kullanımı ise kolay ve pratiktir. Ancak, baston kullanmanın önemli sınırlıkları bulunmaktadır. Görme engelli kullanıcının çevre ile fiziksel temas sağlayabilmesi için sürekli olarak bastonu hareket ettirmesi veya yanında bulundurması gerekir. Bastonların doğası gereği bel hizası altında kalan yapılar (örn., çukurlar, kaldırım taşları) ve büyük nesneler, görme engellilerin algısal geribildirim almalarını sınırlandırmaktadır. Ayrıca görme engelli bireylerin bel hizası üzerindeki küçük nesneleri ve yapıları algılayabilmeleri için baston kullanımına ek olarak aktif bir şekilde ellerini ve kollarını kullanmaları gerekebilir.

Rehber Köpek

Rehber köpek uygulaması, esas olarak bir yardımcı teknolojik araç değildir. Ancak rehber köpekler, görme engellilerin bağımsız hareket becerilerindeki önemli yardımcılardandır. Bu nedenle, yönelim ve bağımsız hareket becerileri ile ilgili yardımcı teknolojilerin açıklandığı bu bölümde rehber köpek uygulamasına kısaca yer verilmiştir. Rehber köpek, görme engelli bireylerin bir yerden başka bir yere giderken engellere takılmadan hareket etmelerine olanak sağlayan özel olarak eğitilmiş köpeklerin genel adıdır. Rehber köpekler, görme engelli bireylerin yönelim ve bağımsız hareketlerine yardımcı olarak kullanılmaktadır (Hersh ve Johnson, 2008).

Braille Pusula

Braille pusula, görme engelli öğrencilerin kuzey, güney, doğu ve batı yönleri ile ara yönleri (örn., kuzey doğu, güney batı) öğrenebilmeleri ve bu yönleri bağımsız olarak bulabilmeleri amacıyla kullanılan bir araçtır. Bu araç özellikle yönelim ve bağımsız hareket becerilerinde sıklıkla kullanılmaktadır. Yön bilgisini sesli olarak ifade eden konuşan pusula modelleri de bulunmaktadır.

Elektronik Bağımsız Hareket Yardımcıları

Elektronik bağımsız hareket yardımcıları sonar, radar ve optik sistemleri kullanarak engelleri belirlemek ve sesli ya da titreşimli olarak geri bildirim sağlamaktadır. Bu sayede görme engellilerin bağımsız hareket edebilmeleri için gerekli olan bazı ön uyaranları sağlamaktadır. Elektronik bağımsız hareket yardımcılarının sadece ses kullanımlı, lâzerli, çevresel bilgi sağlayan ve bütün bunların kombinesi ile çalışan olmak üzere farklı türleri bulunmaktadır. Güvenlik önlemleri bakımından daha güvenli olmalarına rağmen, maliyet olarak daha pahalı cihazlardır. Bu cihazlar, bastonlara ek bir uygulama olarak kullanılabilmektedir. Ancak diğer yardımcı teknolojiler kadar popüler olmamasından dolayı şimdilik bastonların yerini alabilecek uygulamalar arasında gösterilmemektedir.

GPS (Global Positioning Systems)

GPS görme engellilerin bağımsız hareket etmelerine imkân sunan yeni teknolojilerdendir. GPS sistemleri, uydu teknolojilerini kullanarak görme engellilere onların pozisyonu, hareket yönü, çevresi ve rotası ile ilgili olarak sesli ve görsel geri bildirimler sağlar. GPS araçları, görme engelli bireylerin gitmek istedikleri yerleri kolay bir şekilde bulmalarına yardımcı olur. GPS teknolojisi akıllı telefon, mobil cihaz ya da Braille not tutucu gibi cihazlara entegre edilerek kullanılabilir ve online olarak internet üzerinden çalışabilir.

Mini Klavuz/Rehber (Miniguide)

Mini kılavuz / rehber, asıl olarak baston ya da rehber köpek gibi uygulamalarla birlikte kullanılmak üzere geliştirilmiş bir yardımcı teknolojidir. Aynı zamanda görme engelli kullanıcıların çevresindeki lokasyonları ve uzamsal alanı anlayabilmeleri amacıyla da kullanılmaktadır. Araç temel olarak dokunsaldır ancak sesli ya da titreşimli geri bildirimler sağlamaktadır (Hersh ve Johnson, 2008).

Titreşimli Gözlük

Titreşimli gözlükler, genel olarak görme engellilerin baş ve vücutlarının üst kısımlarını korumak amacıyla kullanılan araçlardır. Ultrasonik nesne algılama teknolojisine sahip gözlükler ile görmeengellilerin daha etkin ve bağımsız bir şekilde hareket etmeleri mümkün olabilmektedir. Gözlüklerin kullanımında, yol üzerindeki engeller sensörler tarafından algılanarak bir sinyal ya da titreşim ile uyarı verilir. Nesneler yaklaştıkça uyarı frekanslarında artış olur. Frekansların yoğunluğu, bulunulan ortama ve görme engelli kullanıcının tercihine göre değiştirilebilir. Titreşimli gözlükler, baston ve rehber köpek uygulamalarına ek bir araç olarak tasarlanmıştır.

Kabartma (Dokunsal) Haritalar

Kabartma (dokunsal) haritalar, görme engellilerin bulundukları iç ya da dış ortamlar hakkında gerekli bilgileri edinmelerini sağlayan haritalardır. Kabartma haritalar, genellikle kontrast renklerden oluşturulmakta ve içerisindeki yazı ve rakamlar Braille olarak yazılmaktadır. Bu yönüyle haritalar hem görsel hem de dokunsal özelliktedir. Her harita bulunan mekân için ayrı veya özel olarak geliştirilmekte ve mekânın içerisindeki tüm detaylar kabartma olarak belirtilmektedir. Haritalar sert ve dayanaklı malzemelerden yapılmaktadır. Özellikle hava alanı, otogar, metro, otobüs durağı gibi alanlarda sıklıkla kullanılmaktadır.
ı) Engel Tanıma Cihazları
Engel tanıma cihazı, belirli bir mesafedeki engelleri algılayarak görme engelli kullanıcılara titreşimli uyarı veren bir araçtır. Bu araç, görme engellilerin istedikleri yere bağımsız ve güvenli bir şekilde gidebilmelerine yardımcı olmaktadır. Diğer yardımcı teknolojik cihazlar ile birlikte kullanılabilmektedir.

Hissedilebilir Yüzeyler

Hissedilebilir yüzeyler, genel olarak dış mekân ve erişilebilir çevre düzenlemeleri içerisinde yer almaktadır. Görme engellilerin dokunma duyusuna hitap ederek onların yön değiştirmesini ve engeller konusunda uyarılmasını sağlamak amacıyla kullanıldığından dolayı; bu bölümde hissedilebilir yüzeylere yer verilmiştir. Hissedilebilir yüzeyler, yer zeminine kabartma olarak tasarlanmış ve genel olarak sarı renkte olan zeminlerdir. Bu zeminler, görme engellilere rehberlik ederek, bağımsız ve güvenli hareket etmelerine olanak sağlamaktadır. Ancak kullanım, bakım, onarım veya tasarım gibi birçok konuda amaçlanan özellikleri karşılamamaktadır. Ayrıca bu zeminler, görme engelli kullanıcılar için birçok probleme de yol açmaktadır.

Bağımsız (Günlük) Yaşamda Kullanılabilecek Yardımcı Teknolojiler

Görme engelli bireyler için bağımsız yaşam becerilerinin, bir diğer ifadeyle günlük yaşam becerilerinin öğrenilmesi ve bu becerilerin etkin bir şekilde kullanılması önemlidir. Görme engellilerin toplum tarafından kabul edilmeleri, topluma uyum sağlayabilmeleri ve başkalarına bağımlı olmadan yaşayabilmeleri için bağımsız (günlük) yaşam becerilerine sahip olmaları gerekir.
Görme engellilerin günlük yaşamlarını destekleyecek olan birçok yardımcı teknoloji geliştirilmiştir. Birçok teknoloji günlük yaşamda kullanılmasına rağmen, sınırlı fiziksel çevre içerisinde bulunan görme engelliler için yaşamı sınırlandırmaktadır. Bu bölümde, görme engellilerin günlük yaşam içerisinde kullanabilecekleri bazı yardımcı teknolojilere yer verilmiştir.

Konuşan (Sesli) Tansiyon Ölçme Âleti

Konuşan (sesli) tansiyon ölçme âleti, görme engelli bireylerin günlük yaşam içerisinde kullanabilecekleri yardımcı teknolojilerdendir.Gün içerisinde basit olarak tansiyon ölçmek amacıyla tasarlanmış cihazdır. Cihaz, bilek veya koldan yapılan ölçüm sonucu büyük–küçük tansiyona ait değerleri ve nabzın atış sayısını sesli olarak seslendirir. Pil veya adaptör ile çalışabilen cihaz, başlama düğmesine basılması ile çalışmakta ve otomatik olarak ölçüm yapmaktadır. Hafızası sayesinde belirli bir sayıdaki ölçümü saklayabilmektedir.

Sesli (Konuşan) Kan Şekeri Ölçme Aygıtı

Sesli (konuşan) kan şekeri ölçme aygıtı, özellikle şeker hastalığı olan görme engelli bireylerin kullandıkları teknolojilerden biridir. Cihazın taşınması kolay ve pratik olduğundan, birçok ortamda kan şekeri değerleri ölçülebilmektedir. Aygıt, elyaf bir zemin üzerine aldığı kan örneklerini kısa bir sürede ölçümleyerek sonucu hem ekranına yansıtmakta hem de sesli bir şekilde seslendirmektedir. Cihaz, pil veya adaptör seçenekleri ile çalışabilmektedir. Hafızası sayesinde belirli bir sayıdaki ölçümü hafızada tutabilmektedir. Bu sayede, görme engelli kullanıcılar ölçüm değerlerini takip
edebilmektedirler.

Konuşan (Sesli) Terazi

Konuşan (sesli) teraziler veya basküller, görme engelliler tarafından günlük yaşam içerisinde kullanılan araçlar arasında yer almaktadır.Görme engellilerin, tartma veya ağırlıkla yapması gereken diğer işlerde (örn., yemek tarifi) kullandıkları bu araç ölçüm sonuçlarını sesli olarak seslendirmektedir. Kullanımı için bateri tipi piller gerekmektedir. Hassas terazi, mutfak terazisi veya banyo baskülü olmak üzere farklı türleri vardır.Türüne göre ağırlık kapasitesi ve tartım hassasiyeti değişiklik göstermektedir.

Kabartma ve Konuşan Saatler

Kabartma ve konuşan saatler, görme engellilerin kullandıkları günlük araçlardan biridir. Farklı özelliklerine göre çeşitli modelleri ve türleri bulunmaktadır. Örneğin masa saati, kol saati ve cep saati gibi. Görme engelliler kabartma saatleri parmaklarıyla dokunarak kullanırken; konuşan saatleri ise dinlerler. Kol saatleri üzerindeki cam kapakların açılabilme özelliği sayesinde, görme engelli kullanıcılar kadrana dokunarak saati öğrenebilmektedir. Ayrıca kabartılmış noktalar ile rakamları algılayabilmektedir. Konuşsan saatlerde ise üzerindeki tuşa basıldığında saati söyleme özelliği bulunmaktadır.
Sesli Ajanda
Sesli ajanda, konuşma (seslendirme) ve ses tanıma özellikleri bulunan bir araçtır. Ses tanıma ve veri depolama özellikleri ile görme engelli kullanıcılar için tasarlanmıştır. Telefon defteri, sesli not defteri, alarmlı saat ve hesap makinesi gibi uygulamaları kullanabilme özelliklerine sahiptir.

Sıvıölçer

Sıvıölçer, görme engellilerin herhangi bir sıvıyı bardak, demlik, tencere gibi araçlara doldururken, sıvının taşmasını ve dökülmesini engellemek amacıyla geliştirilmiş bir araçtır. Sıvıölçer kullanılacak olan aracın kenarına takılır. Doldurulan sıvı belirli bir seviyeye ulaştığında sıvıölçer kullanıcıya uyarı sinyali veya titreşimli bildirim verir. Bu araç ile görme engelli kullanıcılar sıvı doldururken ellerini sıvının içerisine koymadan daha hijyenik bir şekilde doldurma işlemini yapabilmektedirler.

Konuşan Ateş Ölçer

Konuşan ateş ölçer, görme engellilerin günlük yaşamda kullandıkları ve ölçüm sonuçlarını sesli bir şekilde dinledikleri araçlardan bir diğeridir. Kulak veya alından temassız olarak ölçüm yapabilmektedir.

Para Tanıma Aracı

Para tanıma aracı, görme engellilerin paraları öğrenirken ve parayla ilgili işlemleri yaparken, bir diğer ifadeyle parayı kullanırken yararlandıkları bir araçtır (Tebo, 2016). Aracın kapağı açıldıktan sonra, ilgili para iç kısma yerleştirilerek kapak kapatılır. Araç katlanarak kapatılan kapağın üst bölümündeki Braille semboller okunarak paranın değeri ve hangi para olduğu belirlenir (O’Dywer ve diğ., 2014). Uluslararası düzeyde konuşan (sesli) para tanıma araçları da bulunmaktadır.

Konuşan Cep Telefonu

Konuşan cep telefonların temelini ekran okuma programları ve benzeri seslendirme programlarıoluşturmaktadır. Modeli ve markasına göre farklı özellikleri bulunmasına karşın temelde yapılan işlem telefon ekranında yapılan işlemlerin seslendirilmesidir. Telefon ekranını görmeseler bile seslendirilen komutlar aracılığıyla görme engelli bireyler etkin ve aktif olarak telefon kullanabilmektedirler. Bu sayede arama yapma, mesaj-mail gönderme, internete girme gibi işlemleri telefondan yapabilmektedirler (Robitaille, 2010).