Görme Engelliler İçin Yardımcı Teknolojiler - Cem ASLAN

Teknoloji, yüzyıllar boyunca görme engellilere çeşitli fırsatların sağlanması amacıyla kullanılmıştır (Abner ve Lahm, 2002; Kelly ve Smith, 2011). Görme engellilerin görme kaybından etkilenme düzeylerini en aza indirgeyebilmek, günlük hayatta karşılaştıkları sorunları telâfi edebilmek, bağımsız hareket etmelerini sağlayabilmek ve bilgiye erişim sınırlılıklarını giderebilmek gibi çeşitli amaçlarla yardımcı teknolojilerden yararlanılmıştır (Smith, 2008). Bu teknolojileri kullanmanın görme engellilerin yaşamları üzerinde olumlu yansımaları olmuştur. Teknoloji zaman içerisinde, doğrudan ve dolaylı olarak görme engelli bireylerin hayatlarında daha da önemli bir rol edinmiştir (Cooper ve Nichols, 2007; Sah, 2013). Özellikle son yıllarda, teknolojideki hızlı ilerlemeler ve gelişmeler görme engellilerin yaşamlarını kolaylaştıracak birçok yeniliği ortaya çıkarmıştır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte toplum içerisinde yaygınlaşan teknoloji kullanımı, görme engellilerin günlük yaşamlarında ve akademik ortamlarda gereklilik haline gelmiştir. Gelişen teknoloji, görme engellilerin bilgiye erişimlerini önemli ölçüde kolaylaştırırken; bu bireylerin iletişim süreçlerine de yeni bir bakış açısı kazandırmıştır. Örneğin “web” ortamları ile görme engelli bireylerin iletişim becerilerine yönelik bazı zorlukları ve sınırlılıkları aşmaları mümkün olabilirken; çeşitli bilgisayar yazılımları ve donanımları aracılığıyla internet üzerinden bilgiye erişim olanakları sağlanmıştır. Bu gelişmeler, görme engelli bireylerin görebilen akranları ile eşit bir şekilde rekabet edebilme; aynı zamanda basılı (yazılı) bilgiye eşit erişim imkânı sunmuştur. Günümüzde, sınıf içi günlük rutinlerin bir parçası olarak çeşitli öğretimsel materyalleri ve yardımcı teknolojileri kullanmayan sınıfları hayal etmek zordur (Segers, 2014). Özel eğitim ya da genel eğitim fark etmeksizin teknolojinin birçok uygulaması ve uygulama alanı vardır. Normal gelişim gösteren, bir diğer ifadeyle görebilen öğrencilerin öğrenim gördükleri sınıflarda, öğretimsel materyallerin öğrencilere sunulması için sıklıkla dijital formatlar kullanılır. Ancak, görme engelli öğrencilerin bu içeriklere erişebilmeleri için ek düzenlemelere, ortam/materyal uyarlamalarına ve yardımcı (destek) teknolojik cihazlara gereksinimleri vardır. Yardımcı teknolojiler aracılığıyla, görme engelli öğrencilerin sınıf içinde ve dışında bilgiye erişmeleri mümkün olabilmektedir. Yardımcı teknolojiler ayrıca, görme engelli öğrencilerin engelinden-bir diğer ifadeyle görme kaybından-dolayı sınıf ortamında karşılaştıkları zorlukları ve sınırlılıkları aşabilmelerine yardımcı olmaktadır. Görme Engelliler ve Yardımcı Teknoloji Görme engelliler, total görme engelli ve az gören olmak üzere ikiye ayrılır (Alves, Monreiro, Rabello, Gasparetto ve Carvalho, 2009; Aslan, 2015).Total düzeyde görme engelliler, görme algısından yoksundur ve öğrenme sürecinde görme becerilerini işlevsel olarak kullanamazlar. Öğrenme yaşantıları ile çevrelerini keşfetmede başat duyu olarak dokunma ve işitmeyi kullanırlar. Az görenler ise görme becerilerindeki kayba rağmen öğrenme süreçlerinde başat duyu olarak görmeyi kullanırlar. Dünya genelinde, görme engelli tanısına sahip bireylerin büyük çoğunluğunu az görenler oluşturmaktadır (Pascolini ve Mariotti, 2012). Her ne kadar az görenlerin sayısı fazla olsa da, geliştirilen birçok yardımcı teknoloji genellikle yasal olarak görme engelli (total) kabul edilen bireyler için geliştirilmiştir. Aslında, görme engelliler için geliştirilmiş yardımcı teknolojilerin birçoğu ya sesli ya da Braille sistemler ile donatılmıştır. Ancak yinede bu grupların her biri (total görme engelli ve az gören), yer aldığı grubun özelliklerine uygun yardımcı teknolojilerin seçimini etkileyecek ve düzenleyecek belirli özelliklere sahiptir (Wiazowski, 2009). Yardımcı teknolojiler; ürün, kaynak, uygulama, hizmet, yöntem ve strateji bilgilerini içeren disiplinler arası bir alandır (Alves ve diğ., 2009). Yardımcı teknoloji, yardımcı teknolojik cihazları ve yardımcı teknoloji hizmetlerini içeren geniş ve kapsayıcı bir terimdir. En genel anlamda yardımcı teknoloji; engelli bireylerin işlevsel yaşam becerilerinin kolaylaştırılması, arttırılması, geliştirilmesi ve sürdürülmesi amacıyla kişisel olarak uyarlanmış veya özel olarak tasarlanmış teknoloji(ler) olarak tanımlanabilir (Borg, Lindstrom ve Larsson, 2009; Fok, Polgar, Shaw ve Jutai, 2011; Hussin, 2013). Bir diğer ifadeyle yardımcı teknolojiler, engelli bireylerin normal rutinleri içerisinde yerine getiremedikleri işleri yapmalarına imkân sunan mekanik aksanlı, elektrikli veya bilgisayarlı öğelerdir.

Görme Engelliler İçin Yardımcı Teknolojiler