IPhone'la Aşılan Engeller - Braille Her Engeli Aşar

Günümüzde gelişen ve yaygınlaşan teknoloji sayesinde kısa zaman önce yapılmasına imkansız gözüyle bakılan pek çok şey yapılabiliyor. Mesela; elli yıl önce görme engelli bir bireyin Braille formatında olmayan bir kitap veya belgeyi gören bir kişinin yardımı olmadan okuması mümkün değildi; ama günümüzde bilgisayar ve akıllı telefonlara yüklenen veya cihazın yerleşik bir özelliği olan ekran okuyucular ve çeşitli yazılımlar sayesinde görmeyen bireylerin word, pdf, txt, powerpoint, excel vb. Formatlardaki her türlü kitap ve belgeyi okuması, Latin alfabesiyle yazı yazması ve yazdıklarını okuyarak isterse yazdıklarını düzenlemesi, internetin sunduğu her türlü olanaktan yararlanması, sosyal medyayı kullanması, haber okumaktan alışveriş yapmaya kadar çok çeşitli fonksiyonlar sunan her türlü yazılım ve web sitesini söz konusu yazılım ve web sitelerinin ekran okuyucularla uyumlu çalışması yani erişilebilir olması halinde kullanması ve çok daha fazlası mümkün olmaktadır. Ekran okuyucu yazılımlar, bilgisayar, akıllı telefon vb. Cihazlardaki yazıları sese dönüştürerek görme engelli bireylerin teknolojiyi gören bir kişinin yardımına ihtiyaç duymadan kullanmasını sağlayan yazılımlardır. Bu makalemde size İphone ile engellerin nasıl aşıldığını kısaca anlatmaya çalışacağım. Umarım, yazdıklarımı zevkle okursunuz. Çok sayıda bilgisayar ve akıllı telefon mevcüt olup Çok sayıda marka, kullanıcılarına çok geniş kullanım olanakları sunmaktadır. Windows, android ve iOS gibi işletim sistemlerine sahip cihazlar üreten firmalar da farklı engel gruplarına yönelik çeşitli erişilebilirlik olanakları sunarak engelli kullanıcıların da bu cihazları kullanmasını sağlamaktadır. Yaklaşık  beş yıldır İphone kullanıyorum. Cihaz, mobil erişilebilirlik ve web erişilebilirliği konusunda oldukça iyi bir noktada. Elbette her şeyin mükemmel olduğu gibi bir söylemde bulunmak doğru olmayacaktır; fakat web sitelerinin ve mobil uygulamaların çoğu cihazın yerleşik ekran okuyucusu olan VoiceOver ekran okuyucuyla uyumlu çalıştığı için rahatlıkla kullanılmaktadır; ancak elbette kullanamadığımız mobil uygulama ve siteler de mevcut olup burada genelleme yapıldığını da vurguluyorum. İphone ile yazı yazmak, kitap okumak, ses kaydı yapmak, WhatsApp ve Youtube gibi çok yüksek kullanım oranına sahip olan platformların App Store uygulamalarını kullanmak, çok farklı alanlardaki çeşitli siteleri web ve mobil uygulama üzerinden kullanmak çok kolay olmaktadır. İphone ile yazı yazmak çok kolay. Cihazın kendi klavyesini kullanabileceğiniz gibi cihaza uyumlu bir kablosuz klavye edinebilir veya görme engelliler için geliştirilmiş diğer yöntemleri kullanabilirsiniz. Görme engelliler için geliştirilmiş yöntemler derken İphone, İpad ve İpod cihazlarda yerleşik bir özellik olarak bulunan ekrandan Braille girişi yani dahili Braille klavye özelliğini, MBraille adlı mobil uygulama ve MBraille adlı üçüncü parti klavyeyi kast ediyorum. Ekrandan Braille girişi, MBraille uygulaması ve MBraille klavye; görme engelli bireylerin sanki parmaklarının altında kabartma noktalar varmış gibi düşünerek ve Braille daktilo ile yazarmış gibi cihazı yatay pozisyonda tutarak yazı yazdıkları ve bu yazıların Braille daktilo sisteminde yazılmasını sağlayan; ama yazıların kabartma yani Braille olmayıp Latin harflerine dönüştüğü ayrıca total görme engelliler yani hiç görmeyenler için önemsiz bir detay olsa da parmakların altındaymış gibi hayal edilen Braille noktaların ekranda bir şablon olarak göründüğü sanal klavyelerdir. Yani Braille daktilo mantığıyla yazıyorsunuz; ama yazılar kabartma değil. Yazı yazma işlemi esnasında yazılan her şey, ekran okuyucu tarafından seslendiriliyor. VoiceOver’ın yazdıklarınızı seslendirmemesi için çeşitli ayarlar yapabilirsiniz; ama yanlış yazma ihtimali söz konusu olacağından bunu önermiyorum. Yine de herkes, istediği ayarı yapabilir elbette. Braille noktaların ekranda görsel olarak yani bir şablon şeklinde belirmesiyse total görme engelliler için hiçbir anlam ifade etmemektedir. Braille alfabesi bilen veya Braille alfabesi bilmese dahi anlattığım sistemi kavrayan bireyler, istemeleri halinde cihazın kendi klavyesi yerine bahsettiğim bu sistemleri kullanabiliyorlar. Bu sistemler sayesinde çok hızlı yazmak mümkün. Tabiiki her görme engelli, bu sistemleri kullanarak yazmıyor. Cihazın kendi klavyesiyle daha hızlı yazanlar da var. Bu durum, kişilerin tercihine kalmıştır. Çünkü tıpkı gören bireyler gibi görme engellilerin de kendi içlerinde bireysel farklılıkları vardır. Yani nasıl ki, gören bireylerin hepsi her konuda aynı yöntem ve teknikleri kullanmayı tercih etmeyebiliyorsa aynı şekilde görmeyenler de her konuda aynı yöntem ve teknikleri kullanmayı tercih etmeyebilir. Ekrandan Braille girişini kullanmak için; ayarlar-genel-erişilebilirlik-VoiceOver-rotor bölümüne girilerek ekrandan Braille girişi öğesi seçili değilse yani VoiceOver bu öğenin başında (seçilen) ifadesini seslendirmiyorsa öğe seçili değildir. Bu öğeyi seçili hale getirmek için üzerine tek parmakla iki kez tıklamak yeterli olacaktır. Metin alanına gidildikten sonra başparmak ve işaret parmağının yan yana konumlandırılmasıyla gazoz şişesinin kapağını açar gibi yapılan rotor hareketi diye adlandırılan hareket yapılarak ekrandan Braille girişi içine girilir ve isteğe göre kısaltmalı veya kısaltmasız modda yazı yazılır. Yine rotor hareketiyle bu klavyeden çıkılır. MBraille adlı üçüncü parti klavye de App Store’dan edinilerek kullanılabilir. Bu klavyede de kısaltmalı veya kısaltmasız Braille modunda yazı yazılmaktadır. MBraille adlı uygulama ise yine App Store’dan edinilerek kullanılmaktadır. Bu uygulamada da tercihe göre kısaltmalı ve kısaltmasız Braille modunda yazılmaktadır; fakat bu uygulamadaki nokta komutları özelliği sayesinde uygulamada yazılanlar uygulamadan çıkmadan e-posta olarak gönderilebilir. Dropbox adlı bulut uygulama cihazda yüklüyse bu uygulamaya txt formatlı dosya şeklinde kaydedilebilir. FaceTime araması, telefon araması, web araması ve çok daha fazlası nokta komutları denilen basit komutlarla uygulama içinden yapılabilir. MBraille klavye ve MBraille uygulamasının ekrandan Braille girişine göre en büyük avantajı; yazılan metin içinde harf harf, kelime kelime, cümle cümle, satır satır, paragraf paragraf gezilerek metnin okunup düzenlemebilmesidir; ama ekrandan Braille girişinde bu özellik henüz mevcut değildir. İphone ile kitap okumak da çok kolay. App Store’dan edineceğiniz Voice Dream Reader adlı belge ve kitap okuma uygulaması ile uygulamaya mail ile, iTunes ‘tan, bulut uygulamalardan, iOS 11 ve üzeri bir sürüm kullanıyorsanız yerleşik bir iOS uygulaması olan dosyalar uygulamasından veri aktarabilirsiniz. Uygulamanın desteklediği word, pdf, txt, powerpoint, mp3 gibi formatlardaki dokümanlarınızı uygulamaya aktararak dinleyebilirsiniz. Sesli notlar uygulamasıyla ses kaydı yapmak, ayarlar-genel-sözlükler içine girip Türkçe dahil çeşitli dillerdeki sözlüklerden istediğinizi veya istediklerinizi seçerek internet gerekmeden ve spotlight araması özelliğiyle anlamını bilmediğiniz sözcüğü ekrana yazıp çıkan sonucu ekran okuyucuya okutarak cihazın dahili sözlük özelliğini kullanabilirsiniz. Bilgiye erişimin engellerin kaldırılmasında çok önemli bir role sahip olduğuna inanıyorum ve İphone da engelleri kaldıran cihazlar arasında yatsınamayacak bir yere sahip bence.

Yazan: Braille Her Engeli Aşar