Teknoloji Sayesinde Engelleri Aşmak- Braille Her Engeli Aşar

Teknolojiye dair çok sayıda olumlu ve olumsuz görüş var; fakat şu da bir gerçek ki, teknoloji sayesinde bir çok engel aşılabiliyor. Tabii ki teknoloji ile aşılamayan engeller veya kısmen aşılabilen engeller de var ve teknolojinin engelleri tamamen ortadan kaldırdığı gibi bir masal anlatmayacağım size; ama teknoloji ile görmeyen bireylerin neleri nasıl yaptıklarını da gerçekçi bakış açımdan ödün vermeden günlük yaşamımdan örneklerle paylaşmak istedim. Elbette kısa bir yazıyla her şeyi anlatmak mümkün değildir; fakat bir yazıyla anlatabildiğim kadarını bu yazımda anlatmaya çalışacağım.

Bizim kitaplara ve filmlere nasıl ulaşabildiğimiz gibi konular, genelde merak edilir. Ben de çok sayıdaki meslektaşım gibi çok kitap okuyan ve film izleyen bir öğretmenim. Kitaplara TTÜRGÖK (Türkiye Görme Özürlüler Kitaplığı) ve GETEM (Boğaziçi Üniversitesi Görme Engelliler Teknoloji merkezi) sayesinde kolaylıkla ulaşarak yeni çıkan kitaplardan klasiklere kadar çok farklı kategorideki binlerce kitabı okuma imkanı buluyoruz. GETEM ve TTÜRGÖK gibi görme engelli kitaplıklarında gönüllü okuyucular tarafından seslendirilen ve GETEM”de e-kitaplara yani dijital ortamda oluşturulmuş pdf, word, txt gibi formatlardaki kitaplara ulaşabiliyoruz. TÜRGÖK”te kabartma kitaplar yani görmeyenlerin alfabesi olan Braille alfabesiyle basılmış kitaplar da var; fakat ben, sesli kitapları daha çok tercih eden bir okurum. TÜRGÖK gönüllüleri, bize her ay kurumdan istediğimiz kitapları CD halinde sesli kitap olarak gönderiyorlar. GETEM”deki sesli kitap, e-kitap, betimlemeli film gibi çok sayıdaki dokümana da internet üzerinden erişip kitap, film gibi Dokümanları ekran okuyucu programlar sayesinde hiç kimsenin yardımına ihtiyaç duymadan bilgisayar, akıllı telefon gibi cihazlarımıza indiriyoruz. Filmleri nasıl izlediğimiz konusuna gelince; SEBEDER (Sesli Betimleme Derneği) adlı bir dernek var. Bu dernek sayesinde çok sayıdaki sinema filmi, belgesel ve bazı televizyon kanallarında yayımlanan dizi filmler, görmeyenler için betimleniyor. Yani filmdeki tüm görseller, bir dış ses tarafından seslendiriliyor. Böylece filmi izlerken aynı zamanda görüntüde ne olduğunu da hiç kimseye sormadan anlıyoruz. Sinema filmlerine GETEM”den, dizi filmlere de bu dizi filmlerin yayımlandığı televizyon kanallarının web sitelerinden ulaşıyoruz. Çok sayıdaki hayvan, bitki, alet, makine, taşıt, tablo, heykel, logo da SEBEDER tarafından betimleniyor ve bu betimlemeler, derneğin Youtube kanalında ve web sitesinde paylaşılıyor. Biz de dokunarak algılanması mümkün olmayan veya dokunarak inceleme imkanı bulamadığımız canlı ve cansız varlıkların neye benzedikleri gibi konularda bilgi ve fikir sahibi oluyoruz betimlemeler sayesinde.

Yazma işlemini, yazıyı sese çevirip ekrandaki her şeyi seslendiren ekran okuyucu programlar sayesinde bilgisayarda klavyeyle on parmak yazarak; IPhone”da ise cihazın sunmuş olduğu erişilebilirlik özellikleri arasında yer alan ekrandan Braille girişi (dahili Braille klavye) ve MBraille adlı mobil uygulama ile gerçekleştiriyoruz. Tabiiki dokunmatik ekranlardaki mevcut klavyeyi de kullanabiliyoruz. Okuma işlemini de ekran okuyucu programların yazıları sese çevirerek ekrandaki her şeyi ve her türlü yazılı dokümanı seslendirmesi sayesinde gerçekleştiriyoruz. Yani word, powerpoint, pdf, txt, excel vb. Formatlardaki dokümanları hiç kimsenin yardımına ihtiyaç duymadan okuyoruz. Apple cihazlarda çeşitli erişilebilirlik ayarları ve VoiceOver adlı dahili ekran okuyucu mevcut. Bu özellikleri sayesinde IPhone, İpad, Mac Book gibi cihazları hiç kimseye ihtiyaç duymadan kullanıyoruz. Android işletim sistemine sahip olan cihazları kullanan görme engelliler de TalkBack adlı ekran okuyucu program ve android işletim sistemine sahip cihazlardaki çeşitli erişilebilirlik ayarları sayesinde bu cihazları kullanıyorlar. Windows işletim sistemi yüklü bilgisayarlarda da Jaws ve NVDA adlı ekran okuyucular başta olmak üzere çeşitli ekran okuyucu programlardan yararlanıyoruz. Ben, Jaws ve NVDA; ama birincil ekran okuyucu olarak Jaws kullanıyorum; fakat daha farklı ekran okuyucular da var. Ben, kendi kullandıklarımı yazdım. Zaten en yaygın olanlar da bunlar. Şunu da özellikle vurguluyorum: Ekran okuyucu yazılımlar sayesinde bilgisayar ve akıllı telefon gibi cihazlardaki her türlü yazıyı harf harf, kelime kelime, cümle cümle, satır satır, paragraf paragraf okuyabildiğimiz gibi; istersek metnin tamamını duraklamadan da okuyabiliyoruz. Yani ekran okuyucu programlar, yaptığımız çok basit birkaç ayar sayesinde her türlü yazılı metni istediğimiz şekilde seslendiriyor. Ekran okuyucu programların konuşma hızı dahil bir çok ayarını istediğimiz gibi yapıyoruz. İstersek ilgili ayarı yaparak noktalama işaretlerinin de ekran okuyucu tarafından seslendirilmesini sağlıyoruz. Bilgisayarda her türlü işlemi klavyedeki bazı tuş kombinasyonları sayesinde rahatlıkla yapıyoruz. Yani bilgisayarı çeşitli klavye komutları sayesinde çok erişilebilir biçimde kullanmaktayız. Erişilebilir olan yani ekran okuyucularla tamamen uyumlu çalışan çeşitli mobil uygulamalar, bilgisayar programları ve web siteleri sayesinde bir çok işlemi hiç kimsenin yardımına ihtiyaç duymadan yapmaktayız; ama bütün web siteleri ve bütün yazılımlar erişilebilir olduğu zaman; daha engelsiz ve daha erişilebilir bir yaşam olacağına inanmaktayız. Haber okumak, e-posta göndermek, radyo dinlemek, görmeyenlere yönelik teknoloji vb. Alanlardaki çeşitli platformları takip etmek ve bu platformlarda bilgi ve deneyim paylaşımında bulunmak, televizyon izlemek, kitap okumak, betimlemeli film izlemek, internetten bilgi edinmek, sosyal medyayı kullanmak, word, powerpoint gibi formatlarda doküman oluşturmak, insanlarla iletişim kurmak… Yani gören bir insanın bilgisayar ve akıllı telefon gibi cihazlarla yaptığı bir çok işlemi yapmak; ekran okuyucular ve erişilebilir olan web siteleri ve yazılımlar sayesinde bizim için de mümkün ve kolay oluyor.

Türkçe öğretmeni olduğum için ders anlatırken, ders notları hazırlarken vb. Konularda da teknolojiden yararlanıyorum. Ekran okuyucu program yüklü dizüstü bilgisayarımı akıllı tahtaya bağlayarak ve klavyede on parmak yazarak her türlü dokümanı ve yazdıklarımı akıllı tahtaya yansıtıyorum. Bu konuyu başka bir yazımda detaylı olarak anlattığım için bu yazımda bu konuya kısaca değindim.

Bu tür yazılar yazarak bu yazılarımı paylaşmaktaki amacım:

Zihinlerdeki “Nasıl?” Sorusunu yanıtlamaktır.

İsteyenler, yukarıda bahsettiğim kurumlarla iletişime geçerek gönüllü okuyucu olabilir veya gönüllü olarak betimleme yapabilirler. Paylaştığım bağlantılara tıklayarak yazımda bahsettiğim konulara dair çok daha detaylı bilgi edinebilirsiniz.

www.getem.boun.edu.tr

www.turgok.org

www.engelsizapple.com

www.sebeder.org

www.youtube.com/channel/UCAEsJSYPrBjJ1ULbjHrNDeg